ପ୍ରାକୃତିକ ଭୂମିର ଆକାର ଉପରେ ଭିତ୍ତିକରି ପେ।।ଖରୀ ଯେକୌଣସି ଆକାର ହୋଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ଅଗଭୀର ଆକାରର ଛୋଟ ସ୍ଥିର ଜଳ ବିଶିଷ୍ଟ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକରେ ବାୟୁ ପ୍ରବାହର ସୀମିତତା ନେଇ ଜଳଜ ଉଦ୍ଭିଦ ଜନୀତ ସମସ୍ୟାମାନ ଉପୁଜେ । ତେଣୁ ଛୋଟ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକ ମାଛଚାଷ ପାଇଁ ସେତେଟା ସୁବିଧାଜନକ ନୁହେଁ । ଏହି ପ୍ରକାର ପୋଖରୀ କେବଳ ଜାଆଁଳ ପାଳନ ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଦରକାରୀ । ବଡ଼ଧରଣର ବର୍ଗାକାର ବା ବୃତ୍ତାକାର ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକ ପରିଚାଳନାଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅସୁବିଧାଜନକ ଓ ବ୍ୟୟବହୁଳ । ତେଣୁ ବୃହତ୍ ଆୟତକାର ପୋଖରୀ ମାଛଚାଷ ପାଇଁ ପରିକଳ୍ପନା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଜଳପୃଷ୍ଠରେ ବାୟୁର ପ୍ରଭାବ ଜଳକୁ ଚଳାଇ ତଳ ଉପର ଜଳକୁ ମିଶାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଫଲରେ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନମାନ ବଜାଇ ରଖିଥାଏ । ପୋଖରୀଟିର ଲମ୍ବ ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି ଓସାର ସର୍ବାଧିକ ୪୦ରୁ ୫୦ ମିଟର ମଧ୍ୟରେ ରଖାଗଲେ ପରିଚାଳନାରେ ସୁବିଧା ହୋଇଥାଏ । ଦିନସାରା ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣର ଫାଇଦା ନେବା ପାଇଁ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକର ଅବସ୍ଥିତି ଲମ୍ବ ଅନୁଯାୟୀ ପୂର୍ବ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ କରିବା ଉଚିତ । ପୋଖରୀର ନିମ୍ନଶଯ୍ୟା ଗୋଟିଏ ପାଖରୁ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ପଥ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତି କମ୍ରେ ୧୦୦୦:୧ ଅନୁପାତରେ ଗଡ଼ାଣିଆ ରଖାଯାଇଥାଏ । କ୍ରମାବନତି ୧୦୦୦:୩ରୁ ୧୦୦୦:୬ ମଧ୍ୟରେ ରଖିବା ସୁବିଧାଜନକ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀର ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ସୁବିଧାରେ ହୋଇପାରିଥାଏ । ମାଛ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକର ଆକୃତି ଓ ଆୟତନକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ପରିଚାଳନାଗତ ସୁବିଧା ନିମିତ୍ତ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକ ନାମିତ କରାଯାଇଥାଏ ।
ପୋଖରୀ ଗୁଡ଼ିକରେ ଜଳ ଗଭୀରତା :
ପୋଖରୀରେ ଜଳର ସ୍ତର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ । ଜଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟର ଉପଯୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଧାର କରି ମାଛ ପୋଖରୀରେ ଗଭୀରତା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରାଯାଇଥାଏ । ପୋଖରୀର ଜଳରାଶି ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣର ପ୍ରଭାବରୁ ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ଜଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୁଏ । ବୈଜ୍ଞାନିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ ଜଣାଯାଇଛି ଯେ ୨/୩ ମିଟର ଜଳ ତଳେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ବିଶେଷ କାମ କରେ ନାହିଁ । ଆଲୋକର ପ୍ରବେଶର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଯୋଗୁଁ, ଏହା ଫଳରେ ଗଭୀର ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନ, ଜଳର ତାପ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟର ପରିମାଣ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ହୁଏ ।
ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଜଳର ଉପର ସ୍ତରରେ ଅଧିକ ଅମ୍ଳଜାନ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଜଳର ନିମ୍ନ ସ୍ତରର ଅମ୍ଳଜାନ ଉତ୍ପନ୍ନ କମ୍ ହୋଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ଜଳଜୀବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅପଚୟ ହାହର ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ଅତଏବ ପୋଖରୀକୁ ଗହିରିଆ କରି ଖର୍ଚ୍ଚ ଅଟକଳ ବଢ଼ାଇ କିଛି ଲାଭ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପୋଖରୀରେ ଜଳର ଗଭୀରତା ଏକ ମିଟରରୁ ଦୁଇ ମିଟର ମଧ୍ୟରେ ରଖିବା ଉଚିତ । ଜଳର ଗଭୀରତା ଏକ ମିଟରରୁ କମିଲେ ଅନେକ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇପାରେ । କେଉଁ ସ୍ତରରେ ଜଳର ଗଭୀରତା କେତେ ରଖାଗଲେ ମାଛ ପୋଖରୀରେ ଜଳର ଆପେକ୍ଷିକ ମାନ ବଜାୟ ରଖିବା ସହିତ ଜଳଯୋଗାଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟୟବହୁଳ ହେବନାହିଁ ସେହି ବିଷୟମାନ ଏଠାରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ସାଧାରଣତଃ ମାଟିତଳ ଜଳସ୍ତର ଭୂ-ପତନର ପାଖାପାଖି ରହେ ଓ ପୋଖରୀର ଜଳ ଝରେଇଯାଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଛୋଟ ପୋଖରୀରେ ଜଳର ଗଭୀରତା ୯୦ ସେ.ମି. ଓ ବଡ଼ପୋହଖରୀର ୧.୨ ମିଟର ରଖାଯାଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଣଜଳସେଚିତ ଇଲାକାର ସିପେଜ୍ (ଝରିଯିବା) ସମ୍ଭାବନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଧିକ ୩୦ ସେ.ମି. ଗଭୀରତା ନିଆଯାଇପ।।ରେ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳର ଛୋଟ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକରେ ଜଳର ଗଭୀରତା ୧.୦୦ ମିଟିରରୁ ୧.୫ ମିଟର ଓ ବଡ଼ ପୋଖରୀରେ ଜଳର ଗଭୀରତା ୧.୫ ମିଟର ସୁବିଧାଜନକ । ସେହିପରି ଅଣଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ୧.୫ ମି. ଓ ୨.୫ ମି. ଯଥାକ୍ରମେ ସାନ ଓ ବଡ଼ ପୋଖରୀରେ ରଖାଯାଇପାରେ । ଜଳପାଟଗୁଡ଼ିକରେ ବର୍ଷସାରା ଜଳ ରହୁଥିବାରୁ ସେଥିରେ ପୋଖରୀ କଲେ ୧ ମି. ଗଭୀରତାରୁ ଅଧିକ ଜଳ ରଖିବା ଭଲ ନୁହେଁ । ଏ ହେଲା ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଳଯୋଗାଣ ଓ ଅପସାରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିବ । କିନ୍ନତୁ ଯେଉଁ ମତ୍ସ୍ୟଚାଷୀ ବର୍ଷସାରା ବର୍ଷାଜଳକୁ ଭରସା କରି ପୋଖରୀ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି, ସେହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୋଖରୀର ଗଭୀରତା ସ୍ୱାଭାବିକ୍ ଅଧିକ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହା ସ୍ଥାନବିଶେଷରେ ଛୋଟ ପୋଖରୀ ପାଇଁ ୧.୫ ମି., ୨ ମି. ଓ ବଡ଼ ପୋଖରୀ ପାଇଁ ୨ ମି. – ୩ ମି. ରଖାଯିବା ଉଚିତ ।
ସିମେଣ୍ଟ କଂକ୍ରିଟ୍ ପକ୍କା ପୋଖରୀ ବା କୁଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକରେ ଜଳର ଗଭୀରତା ୮୦ ସେ.ମି.ରୁ ୧୦୦ ସେ.ମି. ମଧ୍ୟରେ ରଖିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ବନ୍ଧ – ବନ୍ଧ ହିଁ ପୋଖରୀର ପ୍ରଧାନ ଅଙ୍ଗ । ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାରର ପୋଖରୀ ହେଉନା କାହିଁକି ଅଳ୍ପ ବହୁତେ ବନ୍ଧ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ବନ୍ଧଟି ଏପରି ମଜବୁତ୍ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ, ଯାହାଦ୍ୱାରା କି ଏହା ବର୍ଷାରେ ଧୋଇଯିବନି ବା ପୋଖରୀର ପାଣି ଚାପରେ ଭୁଷୁଡ଼ି ଯିବନି । ତେଣୁ ଏଠାରେ ବନ୍ଧର ନିର୍ମାଣ କୌଶଳ ବିଷଦ୍ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
(କ) ବନ୍ଧର ମେଜିଆ – ବନ୍ଧର ମେଜିଆ କଥା ବିଚାରକୁ ନେଲାବେଳେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଯେଉଁ ମାଟି ଉପରେ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ହେବ ତାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଶୀଳନ କରିବାକୁ ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ମାଟି ଏଭଳି ହେବା ଉଚିତ ଯାହା କି ବନ୍ଧର ଓଜନ ବହନ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହେବ । ଅଧିକାଂଶ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ମାଟି ଉପରେ ଛୋଟ ବନ୍ଧ ନିର୍ବିଘ୍ନରେ କରାଯାଇପାରେ । ଜଳପାଟ କାଦୁଆ ମାଟି ଉପରେ ବନ୍ଧ ଦାୟିତ୍ୱର ସହିତ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏପରି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପରମାଟି ବାହାର କରି ତାର ନିମ୍ନଭାଗରେ ଥିବା ଘନୀଭୂତ ମାଟି ଉପରେ ବନ୍ଧ କରିବା ସବୁଠାରୁ ଭଲ । ଜୈବ ପଦାର୍ଥ ଜନିତ ମାଟି ଉପରେ ବନ୍ଧ କରିବା ଅନୁଚିତ, କାରଣ ଏହା ସମୟକ୍ରମେ ପଚିସଢ଼ି ବନ୍ଧକୁ ଦବାଇଦିଏ ଓ ଛିଦ୍ର ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
ଦ୍ୱିତୀୟରେ ମେଜିଆରେ ଥିବା ମାଟିର ଭେଦ୍ୟତା ହାର କମ୍ ହୋଇଥିଲେ ଜଳ କ୍ଷରଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।
ଯଦ୍ୟପି କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭେଦ୍ୟମାଟି ଉପରେ ବନ୍ଧ କରିବାକୁ ହୁଏ, ତେବେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିମ୍ନ ଅଭେଦ୍ୟ ମାଟିର ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମେଳିଆ ଖୋଳି ଅଭେଦ୍ୟ ମାଟି ସାହାଯ୍ୟରେ ଖୋଳା ଜାଗାକୁ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିନେବା ପରେ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ କରାଯିବା ଉଚିତ ।
ଦେଖିବାକୁ ହେବ ଖାଲର ନିମ୍ନାଂଶର ଓସାର ଅତି କମ୍ରେ ୧୨୫ ମି. ଏ ପାଶ୍ୱର୍ଧାରର ଅନୁପାତ ୧:୧ ରହୁଥିବ ।
(ଖ) ବନ୍ଧର ଉପରିଭାଗ ଚଉଡ଼ା – ବନ୍ଧର ବ୍ୟବହାରକୁ ନେଇ ଚଉଡ଼ା କେତେ ହେବ ବିଚାରର କରାଯାଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ମାଛ ପୋଖରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୧.୫ ମି.ରୁ ୨୦୦ ମି. ରଖାଯାଏ । ଅବଶ୍ୟ ବନ୍ଧର ଉଚ୍ଚତା ଭିତ୍ତିରେ ଉପର ଓସାର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
ବନ୍ଧ ଉପରକୁ ରାସ୍ତା ଆକାରରେ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଯୋଜନା ଥିଲେ ୪.୩ ମି. ଓସାର ରଖିବା ଉଚିତ । ମନେ ରଖିବାକୁ ହେବ ବନ୍ଧର ଉପର ଓସାର ଯେତେ ଅଧିକ ହେବ ବନ୍ଧର କଳେବର ସେତେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ନିର୍ମାଣ ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢ଼େଇବ ଏବଂ ପୋଖରୀର ପାଣି ଆୟତନ ହ୍ରାସ କରିବ ।
ଗୋଟିଏ ଗହରିଆ ପୋଖରୀ ଖୋଳିଲେ ଯେତକ ମାଟି ବାହାରେ ତାହା ପାଖ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଦରକାର ପଡ଼ୁଥିବା ମାଟିର ପରିମାଣଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣରୁ ବଳକା ମାଟି ଅନ୍ୟ କାମରେ ଲଗାଇବା ପାଇଁ ଯୋଜନା କରିବା ଉଚିତ ।
(ଗ) ବନ୍ଧ ପାଶ୍ୱର୍ଧାର – ବନ୍ଧଟିର ପାଶ୍ୱର୍ଧାରର ଅନୁପାତ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ମାଟିର ପ୍ରକାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ମାଛ ପୋଖରୀ ବନ୍ଧର ପାଶ୍ୱର୍ଧାରର ଅନୁପାତ ୨:୧ (ତଳ ଲମ୍ବ ୨:୧ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଏହାଠାରୁ କମ୍ ଅନୁପାତ ରଖାଗଲେ ବନ୍ଧରୁ ମାଟି ଭୁଷୁଡ଼ି ବନ୍ଧ ଭାଙ୍ଗିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ସୁଦୃଢ଼ ମାଟି ହୋଇଥିଲେ ଏହାଠାରୁ କମ୍ ଅନୁପାତରେ (୧.୧ ବା ୧.୫:୧) ତୀଖ ବନ୍ଧ କରାଯାଇପାରେ । ମାଟିର ପ୍ରକାର ଭେଦକୁ ନେଇ କି ପ୍ରକାରର ପାଶ୍ୱର୍ଧାର ରଖାଯାଇପାରେ ।
ପୋଖରୀ କିମ୍ବା ବନ୍ଧର ଗୋଟିଏ ପାଖରେ ଜଳ ରହୁଥିଲେ ଜଳପାଖ ବନ୍ଧର ପାଶ୍ୱର୍ ବିପରୀତ ଚଟକା ଧାର ହୋଇଥାଏ, କାରଣ ଏହା ସବୁବେଳେ ଓଦା ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ପାଣି ଢେଉର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ ।
(ଘ) ବନ୍ଧର ନିରାପତ୍ତା ଉଚ୍ଚତା : ବନ୍ଧର ନିରାପତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପୋଖରୀର ସର୍ବାଧିକ ଜଳସ୍ତରରୁ ବନ୍ଧକୁ କଛି ଅଧିକ ଉଚ୍ଚା କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଜଳସ୍ତରରେ ଥିବା ନିର୍ଗମ ପଥ ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ଜଳ ବାହାରିଯାଏ । ତେଣୁ ପୋଖରୀ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ବନ୍ଧ ଉପରେ ପାଣି ଅତିକ୍ରମ କରିଯାଏ ନାହିଁ କିମ୍ବ ବନ୍ଧ ଭୁଷୁଡ଼ି ପଡ଼ିବର ସମ୍ଭାବନା ନଥାଏ । ଏହି ଉଚ୍ୁଚତା ଅତି କମ୍ରେ ୩୦ ସେ.ମି. ରହିବା ବିଧେୟ । ପୋଖରୀ ବନ୍ଧର ଲମ୍ବ ୧୦୦ରୁ ୪୦୦ ମିଟର ମଧ୍ୟର ହେଲେ ୫୦ ସେ.ମି. ଓ ୪୦୦ରୁ ୮୦୦ ମି. ମଧ୍ୟରେ ହେଲେ ୬୦ ସେ.ମି. ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତା ରଖିବା ଦରକାର ।
(ଙ) ବନ୍ଧ ବସିଯିବା : ବନ୍ଧର ଦୃଢ଼ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମାଟିକୁ ୧୫ରୁ ୨୦ ସେ.ମି.ର ସ୍ତରସ୍ତର କରି ପକାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତି ସ୍ତରକୁ ଭଲ ଭାବେ ଚାପି ଦିଆଯାଇ ତା ଉପର ସ୍ତରକୁ ଭଲ ଭାବେ ଚାପି ଦିଆଯାଇ ତା ଉପର ସ୍ତର ମାଟିକୁ ପକାଯାଏ । ଏହା କରିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ମଧ୍ୟ ବନ୍ଧର ମାଟି ଧୀରେ ଧୀରେ ଅଧିକ ଘନିଭୂତ ହୋଇ ବନ୍ଧ ଉଚ୍ଚତାର କିଛିଟା ହ୍ରାସ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣର ପରେ ଦେଖାଯାଇଥିବାରୁ ବନ୍ଧ ତିଆରି ସମୟରେ ବନ୍ଧ ଉଚ୍ଚତାର ଶତକଡ଼ା ୫ ଭାଗ ଅଧିକ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଯେଉଁ ବନ୍ଧର ମାଟି ରୋଲର୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଚପାଯାଇ ନଥାଏ କିମ୍ବା ବ୍ୟବହୃତ ମାଟି ଢିଲା ଥାଏ, ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶତକଡ଼ା ୧୦ ଭାଗ ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତା ରଖାଯାଇଥାଏ ।
ଜଳଯୋଗାଣ ଓ ଅପସାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା :
ଜଳ ପ୍ରବେଶ ପଥ
ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ମାଛଚାଷ ପାଇଁ ପୋଖରୀରେ ଜଳ ଯୋଗାଣ ଓ ଅପସାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କେତେ ଯେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ତାହା ପୂର୍ବରୁ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାଛଚାଷୀ ଓ ସଂସ୍ଥା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜଳର ବନେଦାବସ୍ତ କରି ଖୋଲା ନାଳୀ ବା ପାଇପ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପୋଖରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପହଞ୍ଚାଇବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ଦରକାର । ଯେଉଁଠାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଜଳ ଉତ୍ସ କିମ୍ବା ସରକାରୀ ଜଳସେଚନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥାଏ, ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୂପ, ବାମ୍ଫି, ଗଣ୍ଡ ଇତ୍ୟାଦହି ପାଖଷର ପାଣି ପମ୍ପ୍ ବସାଇ ଜଳ ଅପସାରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଆଜିକାଲି ଏଥିପାଇଁ ପବନ ଚାଳିତହ ଜଳ ଓ ସୋଲାର ପମ୍ପ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଗଲାଣି । ମାଟି ଉପର ଖୋଲା ନାଳୀ ଦ୍ୱାରା କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ପାଣି ନିଆଯାଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ବନ୍ଧ ବାଡ଼ ଇତ୍ୟାଦିର ସୁରକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଓ ପାଣିର ସଦୁପଯୋଗ ନିମିତ୍ତ ମାଟି, ସିମେଣ୍ଟ କଂକ୍ରିଟ୍, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍, ପି.ଭି.ସି. ଓ ଲୁହା ପାଇପ୍ ପ୍ରଭୃତି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ ।
ଏହି ପ୍ରବେଶ ପଥର ଗଠନ ସାଧାରଣ ଓ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇପାରେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା କି ପୋଖରୀ ବାହାରର ଅନାବଶ୍ୟକ ଜୀବମାନଙ୍କୁ ଅଲଗା କରିବା ସହିତ ଜଳ ଗତିପଥ ମଧ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ ।
ଜଳନିର୍ଗମ ପଥ – ପୋଖରୀ ମଧ୍ୟରୁ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ପାଇଁ ଦୁଇଟି ବାଟ ରହିବା ଦରକାର । ଗୋଟିଏ ବାଟ ପୋଖରୀ ଜଳର ଉପର ସ୍ତରରେ ଓ ଅନ୍ୟଟି ପୋଖରୀର ଜଳ ପତ୍ତନରେ । ଉପର ବାଟର କାମ ହେଲା, ସର୍ବାଧିକ ଜଳସ୍ତରରୁ ଯେତିକି ଅଧିକ ପାଣି ହେବ ତାହା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ବାହାର କରିଦେବ । ପୋଖରୀ ଜଳସ୍ତରରେ ଥିବାହ ବାଟ ଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀରେ ଜଳସ୍ତରକୁ ଉପର ତଳ କରିବା ସହିତ ପୁରାପୁରି ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଇପାରେ ।
ପୋଖରୀ କରିବା ସମୟ ଆନୁସଙ୍ଗିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା – ପୋଖରୀଟିଏ ଖୋଳିବା କିମ୍ବା ବନ୍ଧ ତିଆରି କରି ପୋଖରୀ କରିବାର ସମୟ ମୋଟାମୋଟି ସେହି ଜାଗାର ଭୂ-ବିବରଣୀ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳ ସେହି ଜାଗାର ଭୂ-ବିବରଣୀ ପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳର ସେହି ଜାଗାର ଭୂ-ବିବରଣୀ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳର କେନାଲ ପାଣି ଯୋଗାଣ ବନ୍ଦ ଥିବା ସମୟରେ (ବର୍ଷାଦିନ ବ୍ୟତୀତ) ପୋଖରୀଟି କଲେ ଅସୁବିଧା ହୋଇ ନଥାଏ । ଜଳପାଟ ଓ ବର୍ଷସାରା ପାଣି ଜମି ରହୁଥିବା ଜାଗାର ବନ୍ଧ କରିବାକୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁ ହିଁ ଶ୍ରେୟସ୍କର । କାରଣ ଏହି ସମୟରେ ଜଳସ୍ତର କମିଯାଇଥାଏ ଏବଂ ପାଣି ସୁଖେଇବା, ଦରକାର ପଡ଼ିଲେ ଏ ବାବଦ ଖର୍ଚ୍ଚ କମ୍ ହୋଇଥାଏ । ଅଣଜଳସେଚିତ ଜାଗାରେ ପୋଖରୀ ଖୋଳିବାକୁ ହେଲେ ବର୍ଷାଦିନ ପରେ (ଶୀତଋତୁରେ) କରିବା ଦରକାର, କାରଣ ମାଟି ନରମ ଥାଏ । ତେଣୁ ମାଟି ଖୋଳିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ଯଦି ବର୍ଷା ହିଁ ପୋଖରୀ ପାଇଁ ଏକମାତ୍ର ଉତ୍ସ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁର ଶେଷଭାଗକୁ ପୋଖରୀ ଖୋଳା ଶେଷ କଲେ ବର୍ଷା ହେବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ପୋଖରୀଟିରେ ଜଳ ରହିଥାଏ ।
ପୋଖରୀ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଜାଗାଟିରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଗଛପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି କଟାଯିବା ଉଚିତ । ବନ୍ଧ ଲାଇନ୍ରେ ଯଦି ଗଛର ମୂଳ ପଡ଼ୁଥାଏ, ତାହାହେଲେ ତାକୁ ଖୋଳି ବାହାର କରିଦେଲେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ପଚିସଢ଼ି ତାହା ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରେନାହିଁ ।
ପାଣି ପାଟ ବା ଗଣ୍ଡ ଇତ୍ୟାଦି ଜାଗାରେ ଖୋଳା ବା ବନ୍ଧ ପକାଇବା କାମ ଏପରି ଭାବରେ ଯୋଜନା କରିବାକୁ ପଡ଼େ ଯାହା ଫଳରେ ବର୍ଷାଦିନ ପୂର୍ବରୁ ପାଣି ସୁଖା ଜଳ ଓ ପଙ୍କ କଢ଼ା ଓ ବନ୍ଧ ତିଆରି ଇତ୍ୟାଦି ସବୁକାମ କରାଯିବ । ନଚେତ୍ ବଳକା କାମ ବର୍ଷା ଋତୁରେ କିମ୍ବାହ ତା ପର ବର୍ଷ କରିବା ବ୍ୟୟବହୁଳ ହେବ । ପାଣି ପାଟର ଆକାର ବୃହତ୍ ହୋଇଥିଲେ କିମ୍ବା ଜଳ ଶୁଖାଇବା ସମ୍ଭବପର ନହେଲେ ପାଣି ଜାଗାକୁ ବାହାର ମାଟିଦ୍ୱାରା ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ କରି ଭାଗଭାଗ କରାଯାଏ । ତାପରେ ପ୍ରତିଭାଗରୁ ପମ୍ପ ସାହାଯ୍ୟରେ ପାଣି ଶୁଖାଇ ଜଳ ସଫା ଓ ପଙ୍କ ଉଦ୍ଧାର କାମ କରାଯାଇଥାଏ ।
ବନ୍ଧ ତିଆରି କରିବା ପୂର୍ବରୁ ନକ୍ସା ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପୂର୍ବକ ଭୂମି ଉପରେ ବନ୍ଧ ଆକୃତିର ଚିହ୍ନ ଦଉଡ଼ି, କିଳା ଓ ବାଉଁଶ ସାହାଯ୍ୟରେ ପ୍ରତି ୨୦ ମି. ବ୍ୟବଧାନରେ କରିବା ଉଚିତ ।
ମାଛ ପୋଖରୀର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ – ପୋଖରୀ ଓ ତାର ବନ୍ଧବାଡ଼ର ସୁରକ୍ଷା ଓ ନିୟମିତ ମରାମତି ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ପ୍ରଧାନ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । କାରଣ ଏହାଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀରେ ବଡ଼ ଧରଣର ଅସୁବିଧାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇପ।।ରେ । ଆମ ଦେଶରେ ପୋଖରୀ ଗଡ଼ିଆ ଆକାରରେ ୧୮.୮ ଲକ୍ଷ ଏକରରୁ ଅଧିକ ଜଳକ୍ଷେତ୍ର ପଡ଼ିରହିଛି । ଯେଉଁଥିରୁ ମାତ୍ର ୨୦ ଭାଗ ମାଛଚାଷରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି । ବଳକା ୮୦ ଭାଗରେ ମାଛ ଚାଷ ହେଉନାହିଁ । କେବଳ ଏଗୁଡ଼ିକର ମରାମତି ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଅଭାବରୁ । ଏଗୁଡ଼ିକରୁ ଅଧିକାଂଶ ବନ୍ଧବାଡ଼ ଭାଙ୍ଗିଗଲାଣି ଓ ଆଉ କେତେକରେ ଜଳ ରହୁନାହିଁ । କେତେକ ମଧ୍ୟ ଜଳ ଓ ଘାସ ଦ୍ୱାରା ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବନ୍ଧବାଡ଼ ଗୁଡ଼ିକର ମରାମତି ତୁରନ୍ତ ଦରକାର । ଦ୍ୱିତୀୟରେ ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ସୁଖାଇ ଘାସ ଓ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଯଦି ଦରକାର ପଡ଼େ, କେତେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଙ୍କ ଉଦ୍ଧାର ପଙ୍କ-ଉଦ୍ଧାର କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ କରିବା ଦରକାର । ଯେଉଁ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକରେ ଜଳ ରହୁନାହିଁ ତାର କାରଣ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ହୋଇପାରେ ।
(୧) ମୂଷା ଓ କଙ୍କଡ଼ା ଇତ୍ୟାଦି ଜୀବମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମାଟି ବନ୍ଧ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ଗର୍ତ୍ତ ଏକ କାରଣ ହୋଇପାରେ । ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ଭାବେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଶକ୍ତମାଟି ବା ଚୂନ ଓ ମାଟି ମିଶାଇ ଅବା ଗୋଡ଼ି ସିମେଣ୍ଟ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରୟୋଗ କରି ବନ୍ଧ କରାଯିବା ଉଚିତ୍ ।
(୨) ପୋଖରୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚୁର ବର୍ଷା ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବର୍ଷା ଜଳରେ ଭରୁଥିବା ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକୁ ଜଳ ସଂଗ୍ରହର କୌଣସି ପଥ ନଥାଏ । ବର୍ଷାଜଳ ଭରି କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ କୂପ ଓ ଜଳପମ୍ପର ଆୟୋଜନ କରି ପୋଖରୀର ଜଳ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରାଯାଇପାରେ ।
(୩) ପୋଖରୀଟି ଯଦି ସୁପ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇ ନଥାଏ ଓ ମାଟିର ଭେଦ୍ୟତା ହାର ଅଧିକ ହେତୁ ଜଳ ରହୁ ନଥାଏ, ତାହାହେଲେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ କେତୋଟି ପ୍ରଣାଳୀ ମଧ୍ୟରୁ ଯେଉଁଟି ସୁବିଧାଜନକ ତାର ପ୍ରୟୋଗ କରି ମାଟିର ଜଳ ଭେଦ୍ୟତା ହାର କମାଯାଇପାରେ ।
(କ) ପୋଖରୀଟିକୁ ଭଲ ଭାବେ ଚାଷ କରି ନିଅନ୍ତୁ ଯେପରି କି ୨୦ରୁ ୨୫ ସେ.ମି. ଗଭୀରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାଯି ଚଷି ହୋଇଯିବ । ଗୋଡ଼ି, ପଥର, ଘାସ, ଚେରମୂଳ ଇତ୍ୟାଦି ଥିଲେ ଭଲ ଭାବେ ବାଛି ନିଅନ୍ତୁ । ତଳ ମାଟିର ଶତକଡ଼ା ଏକ ଗୁଣ ଗୋବର ଓ ୫ ଭାଗ ପଙ୍କୁଆ ଓ ଚିକିଟା କାଦୁଆ ମାଟି ସଂଗ୍ରହ କରି ପୋଖରୀର ତଳ ଓ ପାଖରେ ସମ ପରିମାଣରେ ପକାଇ ଉପରେ ଚାଷ କରି ବା ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ମିଶାଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ଗୋଟିଏ ହାତ ରୋଲର ସାହାଯ୍ୟରେ ୫/୬ ଥର ରୋଲିଙ୍ଗ୍ କରିନିଅନ୍ତୁ । ମାଟି ପୁରାପୁରି ଶୁଖି ଯାଇଥିଲେ ରୋଲିଂ ପୂର୍ବରୁ ଅଳ୍ପ ପାଣି ଛିଞ୍ଚିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଯଦି ରୋଲର ନ ମିଳେ ବା ଛୋଟ ପୋଖରୀ ହୋଇଥାଏ, ଲୋକମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ କାଠ ବା ଲୁହାର ପିଟା ଦ୍ୱାର ଉପରେ ବାଡ଼େଇ ବାଡ଼େଇ ମାଟି ଦୃଢ଼ିଭୂତ କରି ନିଅନ୍ତୁ, ଯଦ୍ୱାରା ପାଣି ଝରେଇ ଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିବ ନାହିଁ । ଅତି ବାଲିଆ ମାଟି ହୋଇଥିଲେ କାଦୁଆ ଚିକିଟା ମାଟିର ପରିମାଣ ବଢ଼ାଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ମାଟିର ନମୁନା ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଶତକଡ଼ା ୧୦ରୁ ୨୦ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । କାଦୁଆ ମାଟିର ନମୁନା ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଶତକଡ଼ା ୧୦ରୁ ୨୦ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । କାଦୁଆ ମାଟି ମିଳିବାରେ ବିଶେଷ ଅସୁବିଧା ହେଲେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାଟିର ପ୍ରକାରକୁ ନେଇ ସିମେଣ୍ଟ ଶତକଡ଼ା ଏକରୁ ଦୁଇଭାଗ ଓ ଗୋବର ଏକରୁ ୫ ଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରି ଉପରୋକ୍ତ ମତେ ଚାଷ ମିଶ୍ରଣ ଓ ରୋଲିଙ୍ଗ୍ କଲେ ମାଟିରେ ଜଳର ଭେଦ୍ୟତା ହାର କମିଯାଇଥାଏ ।
(ଖ) ବେଣ୍ଟୋନାଇଟ୍ର ବ୍ୟବହାର – ପୋଖରୀ ମାଟି ମଧ୍ୟ ଦେଇ ପାଣି ଝରେଇ ଯିବାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ବେଣ୍ଟୋନାଇଟ୍ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ । ଏହାର ପାଉଡର ଓଦା ହୋଇଗଲେ ଏହା ନିଜ ଓଜନର ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ହାରରେ ଜଳ ଶୋଷି ନେଇ ଆୟତନକୁ ୮ରୁ ୧୦ ଭାଗ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
ତେଣୁ ବେଣ୍ଟୋନାଇଟ୍ ସୂକ୍ଷ୍ମଗୁଣ୍ଡ ଗୁଡ଼ିକ ମାଟିର ଥିବା ରନ୍ଧ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପଶି ପାଣି ଝରେଇ ଯାଉଥିବା ବାଟଗୁଡ଼ିକ ସିଲ୍ କରିଦିଏ । ଏହାର ବ୍ୟବହାର ପୂର୍ବରୁ ପୋଖରୀଟିକୁ ଭଲ ଭାବେ ସଫା କରି ମାଟି ଚାଷ କରି ଗୁଣ୍ଡ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ପନ୍ଦର ସେ.ମି. ଗଭୀର ମାଟିରେ ବେଣ୍ଟୋନାଇଟ୍ ସମ ପରିମାଣରେ ମିଶାଇ ମାଟିକୁ ଭଲ ଭାବେ ରୋଲିଙ୍ଗ୍ ବା ପିଟଣା ଦ୍ୱାରା ପୋଇ ଦିଆଯାଏ । ତା ପରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ପୋଖରୀକୁ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ କରାଯାଇଥାଏ । ବେଣ୍ଟୋନାଇଟ୍ ପ୍ରତିବର୍ଗ ମିଟର ପ୍ରତି ୫ରୁ ୧୫ କି.ଗ୍ରା. ମଧ୍ୟରେ ଲାଗିଥାଏ । ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ଶୁଖିଗଲେ ବେଣ୍ଟୋନାଇଟ୍ ତାର ପୂର୍ବ ରପକୁ ଫେରି ଆସି ପୋଖରୀରେ ପୀଟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
(ଗ) ମାଟି ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ଆବରଣର ପ୍ରୟୋଗ – ମାଟିର କ୍ଷୟ ଓ ଜଳର କ୍ଷରଣକୁ କମାଇବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଆବରଣର ପ୍ରୟୋଗ ଯଦିଓ ଖର୍ଚ୍ଚସାପେକ୍ଷ ତଥାପି ମାଛ ପୋଖରୀର ପରିଚାଳନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ମାଟିର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ପାଣ୍ଠିର ବ୍ୟବସ୍ଥାନୁଯାୟୀ ନିମ୍ନପ୍ରକାରର ଯେକୌଣସି ଆବରଣର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ ।
ସିମେଣ୍ଟ କଂକ୍ରିଟ୍ :
୧. ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ବାଲି, ଗୋଡ଼ି ଓ ସିମେଣ୍ଟ୍ର ମିଶ୍ରଣ କରି ୪” (୧୦ ସେ.ମି.) ମୋଟାର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇପାରେ ।
୨. ପଥର ବା ଇଟା, ବାଲି, ସିମେଣ୍ଟର ମୋଟାର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦରକାର ମୁତାବକ ଆବରଣ କରାଯାଇପାରେ ।
୩. ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଜାତୀୟ ଜଳ ନିରୋଧକ ବସ୍ତୁ ଯଥା ପଲିଥିନ୍, ଭିନାଇଲ୍ ଓ ରବର ପ୍ରଭୃତିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଶତକଡ଼ା ଶହେ ଭାଗ ଜଳ ନିରୋଧକ ।
ପୋଖରୀର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ନିମିତ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ – ବିଭିନ୍ନ ଅନ୍ତର୍ଦେଶୀୟ ମାଛଚାଷ ମଧ୍ୟରେ ପୋଖରୀ ମାଛ ଚାଷ ସର୍ବାଧିକ ଏବଂ ସର୍ବତ୍ର ଆଦୃତ ହୋଇପାରିଛି ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏହା ଯେ ଅଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିବ ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହରେ କୁହାଯାଇପାରେ । ଯଦିଓ ପୋଖରୀ ମାଛଚାଷ ଏକ ସୌଖିନ ରୂପେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ବର୍ତ୍ତମାନ ତାହା ଏକ ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟ ରୂପେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଲାଣି ଏବଂ ଏହାର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଦିନକୁ ଦିନ ବଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଛି । ପୋଖରୀରେ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ହେତୁ କେତେକ ଦରକାରୀ ରାସାୟନିକ ଓ ଜୈବିକ ସାର ଯଥା ଯବକ୍ଷାରଯାନ, ଫସ୍ଫରସ୍ ଗୋବର ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ପଢ଼େ । ଯାହାଦ୍ୱାରା କି ପୋଖରୀରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
୧. ପୋଖରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିକରଣ – ସାଧାରଣତଃ ପୋଖରୀ ଉଚ୍ଚ ବା ସମତଳ ସ୍ଥାନରେ ଖୋଳି କିମ୍ବା ଖାଲୁଆ ଜାଗାରେ ଚତୁଃପାଶ୍ୱର୍ ବନ୍ଧ ଦେଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସାଧାରଣତଃ ପୋଖରୀରେ ମାଛଚାଷ ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ପୋରୀ ଜଳକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି । ଏପରିସ୍ଥଳେ ପୋଖରୀରେ ନାଳ ନର୍ଦ୍ଦମା ପାଣି ପ୍ରବେଶ ନ କରିବା ପାଇଁ ଦୃଷ୍ଟି ଦେବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ମାଛ ଚାଷ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପୋଖରୀର ଆୟତନ ଏକ ହେକ୍ଟର (ଅଢ଼େଇ ଏକରରୁ ଅଧିକ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ଏବଂ ପୋଖରୀର ଗଭୀରତା ଏକ ମିଟରରୁ ଦେଢ଼ ମିଟର ମଧ୍ୟରେ ରହିବା ଉଚିତ । ପୋଖରୀରେ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବାହ ପୂର୍ବରୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଦଳ ସଫା କରିବା ଏବଂ ସମସ୍ତ ପ୍ରକରର ମାଛ ତଥା କ୍ଷତିକାରକ ପୋକ ସବୁକୁ ମାରିଦେବା ନିତ୍ୟାନ୍ତ ଜରୁରୀ ।
(କ) ପୋଖରୀରୁ ଶିକାର ଏବଂ ଅଦରକାରୀ ମାଛ ମାଟି ସଫା କରିବା – ପୋଖରୀରେ ଦୁଇ ତିନି ଥର ଜାଲ ପକାଇ ସାରିବା ପରେ ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ଏକ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୨୦୦୦ରୁ ୨୫୦୦ କିଲୋ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ମାଛ ଦୁଇ ତିନି ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ମରିଯାନ୍ତି ଯଦିଓ ଏହି ମାଛଗୁଡ଼ିକ ଖାଦ୍ୟୋପଯୋଗୀ ଅଟେ । ପୋଖରୀରେ ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ବିଷର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରାୟ ୧୫ରୁ ୨୦ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏବଂ ତାପରେ ପୋଖରୀ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଅବସଥାକୁ ଆସିଥାଏ ।
ବିଶେଷ କରି ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ପୋଖରୀକୁ ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର ପକାଇ ମାଛ ମାରିବା ଉଚିତ୍ । ଏକ ହେକ୍ଟର ମିଟର ପୋଖରୀରେ ଶତକଡ଼ା ୩୦ ଭାଗ କ୍ଲୋରିନ୍ ଅବା ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର ୩୦୦ରୁ ୩୫୦ କିଲୋ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ହୁଏ । ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡରକୁ ପାଣିରେ ଗୋଳାଇ ପୋଖରୀରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ଏକ ବା ଦୁଇ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ମାଛ ମରିଯାଆନ୍ତି । ଏହି ମାଛ ମଧ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ଉପଯୋଗୀ । ଏହି କ୍ଲୋରିନ୍ ବିଷୟର ପ୍ରଭାବ ପୋଖରୀରେ ଏକ ସପ୍ତାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୁହେ ।
ପୋଖରୀରରୁ ମାଛ ମାରିଲେ ଏକ ଶସ୍ତା ଏବଂ ସହଜ ଉପାୟ ହେଉଛି ୟୁରିଆ ସାର ଓ ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର ମିଶ୍ରଣର ପ୍ରୟୋଗ । ପ୍ରଥମେ ୟୁରିଆ ସାରକୁ ଏକ ହେକ୍ଟର ପୋଖରୀ ପ୍ରତି ୧୦୦ କିଲୋ ହିସାବରେ ପାଣିରେ ଗୋଳାଇ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହାର ୨୪-୪୮ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ୧୭୫ କିଲୋ ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର (ଶତକଡ଼ା ୩୦ ଭାଗ) ଥିବା କ୍ଲୋରିନ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ଅଧଘଣ୍ଟା ପରେ ପୋଖରୀରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ମାଛ ମରିଯାଆନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ବିଷର ପ୍ରଭାବ ପୋଖରୀରେ ଏକ ସପ୍ତାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୁହେ । ତାଛଡ଼ା ୟୁରିଆ ସାର ବ୍ୟବହାର ଯୋଗୁ ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।
(ଖ) ପୋଖରୀ ଅବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତିକରଣ – ଅତି ଅଳ୍ପ ଅମ୍ଳରୁ ଅତି ଅଳ୍ପ କ୍ଷାର ମାଟି ଯାହାହର ପି.ଏଚ୍. ୬.୫ରୁ ୭.୫ ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ ମାଛ ଚାଷ ନିମିତ୍ତ ଅନୁକୂଳ । କିନ୍ତୁ ମାଟିର ଅମ୍ଳତ୍ୱ ଯଦି ୬.୫ରୁ କମ୍ କ୍ଷାରତ୍ୱ ୭.୫ରୁ ଅଧିକ ହୁଏ, ଜୈବିକ ଅଙ୍ଗାର ଶତକଡ଼ାହ ଭାଗ ୪ରୁ ଅଧିକ ହୁଏ ଏବଂ ବାଲି ଅଂଶ ଶତକଡ଼ା ୭୫-୮୦ ଭାଗରୁ ଅଧିକ ହୁଏ, ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ଆଶାତୀତ ଭାବେ ପୋଖରୀରେ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ, ଯେଉଁଥିପାଇଁ କେତେକ ଜରୁରୀ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ପଡ଼େ ।
ଚୂନ ମାଟି ଅମ୍ଳତ୍ୱର ମାନକୁ ହ୍ରାସ କରେ । ତେଣୁ ପଥର ଚୂନ କିମ୍ବା ସିପ ଚୂନ ସାରଣୀ – ୧ରେ ଦର୍ଶାଇଥିବା ପରିମାଣ ପୋଖରୀରେ ୩/୪ ଥର ଦୁଇ ତିନି ଦିନ ଅନ୍ତରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାର ୧୫ ଦିନ ପରେ ଯାଆଁ ଛାଡ଼ିବାକୁ ହୁଏ ।
ଅତି ବେଶୀ କ୍ଷାର ମାଟି ଯାହାର ପି.ଏଚ୍. ୮.୫ରୁ ଅଧିକ, ଗୋବର ହେକ୍ଟର ପିଛା ୧୦-୨୦ ଟନ୍ କିମ୍ବା ଜିପ୍ସମ୍ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୫-୬ ଟନ୍ ହିସାବରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ପୋଖରୀର କ୍ଷାରତ୍ୱ କମାଯାଇ ମାଛଚାଷ ଉପଯୋଗୀ କରାଯାଇପାରେ । ମାଟିରେ ବାଲି ଅଂଶ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଥିଲେ ଜୈବିକ ସାର, ବାୟୋଗ୍ୟାସ୍ ମଳ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ତାର ଉତ୍ପାଦନ ମାନ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ ।
ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଣା ପୋଖରୀରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଜୈବିକ ଅଙ୍ଗାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ, ଏହାଦ୍ୱାରା ମାଟିରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇଥିବା ସାର ସହଜରେ ପାଣି ମାଧ୍ୟମକୁ ଆସିପାରେ ନାହିଁ । ତା ଛଡ଼ା ଜୀବ-ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ପୋଖରୀର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୋଖରୀର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୋଖରୀରେ ଥିବା ପାଣି ଶୁଖାଇ ପଙ୍କକୁ ହଳ କରିଦେବାହ ନଚେତ୍ ପଙ୍କକୁ ବାହାରକୁ ବାହାର କରିଦେବା ଉଚିତ । ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୋଖରୀରେ ପ୍ରତି ୧୫ ଦିନରେ ବିଦା ବୁଲାଇ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୧ ଟନ୍ ହିସାବରେ ଚୂନ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ପୋଖରୀ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ହୁଏ ।
(୨) ପୋଖରୀରେ ସାର ପ୍ରୟୋଗ :
ମାଛ ଚାଷ ସମୟରେ ପୋଖରୀରେ ପ୍ରାକୃତିକ ମାଛ ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ସମାନ ରଖିବା ବା ବଜାଇବା ନିମିତ୍ତ ଜୈବିକ ଓ ରାସାୟନିକ ସାରର ପ୍ରୟୋଗ ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼େ । ସାର ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ (ଯଥା- ପ୍ଲାଙ୍କଟନ୍, ପେରିଫାଇଟନ୍ ଓ ବେନଥୋଜ) ବହୁ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ଯାହାକି ମାଛର ପ୍ରଧାନ ଖାଦ୍ୟ ।
ଯେକୌଣସି ଏକ ସାଧାରଣ ପୋଖରୀରେ ଚୂନ ବର୍ଷକୁ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୪୦୦ କିଲୋ ହିସାବରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଦରକାର । ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୧୦୦ କିଲୋ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୩୦୦ କିଲୋ ସମାନ ମାସିକିଆ କିସ୍ତିରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ପୋଖରୀରେ ରାସାୟନିକ ସାରର ପ୍ରୟୋଗ ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଜୈବିକ ସାରର ବ୍ୟବହାର ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
ଯେଉଁ ପୋଖରୀରେ ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର କରି ମାଛ ମାରି ଦିଆଯାଏ, ସେ ପୋଖରୀରେ ଜୈବିକ ସାର ୧୧ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାସିକିଆ କିସ୍ତିରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ୍ । କିନ୍ତୁ ୟୁରିଆ ସାର ଏବଂ ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର ଦ୍ୱାରା ମାଛ ମରାଯାଇଥିବା ପୋଖରୀରେ ଜୈବିକ ସାର ପ୍ରଥମ କିସ୍ତିରେ ଶତକଡ଼ା ୨୦ ଭାଗ ପ୍ରୟୋଗ ପରେ ଅବଶିଷ୍ଟ ୮୦ ଭାଗ ୧୦ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାସିକିଆ କିସ୍ତିରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ସାରଣୀ-୨ରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ସାର ପ୍ରୟୋଗର ପରିମାଣ ଯଦିଓ ମିଶ୍ରିତ ମାଛ ଚାଷ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତଥାପି ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନୀ (ନର୍ସରୀ) ଓ ଅଭିପାଳନ (ରିଅରିଂ) ପୋଖରୀ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ପରିମାଣ ସାମାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇପାରେ ।
ଜୈବିକ ସାର ସାଧାରଣତଃ ପୋଖରୀରେ ଚାରି କଣରେ ଜମା କରି ରଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ରାସାୟନିକ ସାର ପାଣିରେ ମିଶାଇ ପୋଖରୀରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ଜୈବିକ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାର ୧୫ ଦିନ ପେରେ ରାସାୟନିକ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । କେଉଁ ପ୍ରକାର ଯବକ୍ଷାରଜାନ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ହେବ ତାହା ମାଟିର ଅମ୍ଳତ୍ୱ (ପି.ଏଚ୍) ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଅମ୍ଳ ମାଟିରେ କାଲସିୟମ୍, ଆମୋନିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍, ନିରପେକ୍ଷ ମାଟିରେ ୟୁରିଆ ଓ କ୍ଷାର ମାଟିରେ ଆମୋନିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ ବ୍ୟବହର କରିବା ଉଚିତ । ପୋଖରୀରେ ପ୍ରାକୃତିକ ମାଛ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଶିଉଳି ପରିମାଣ ବେଶି ହେଲେ ଏବଂ ପୋଖରୀ ପଙ୍କରେ ଜୈବିକ ବସ୍ତୁର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ, ପାଣିରେ ଅମ୍ଳଜାନର ଅଭାବ ପଡ଼େ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀରେ ମାଛ ଉପରମୁହାଁ ହୋଇ ପହଁରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି ଏବଂ ମରନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାହରର ପ୍ରୟୋଗ ତୁରନ୍ତ ବନ୍ଦ ରଖିବା ଉଚିତ । ପୋଖରୀ ପାଣି ଏବଂ ମାଟିର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ପରୀକ୍ଷାର ସୁବିଧା ନଥିଲେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ସାରଣୀ -୩ରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା ପରିମାଣ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଉତ୍ପାଦନ ବଢ଼ିଥାଏ ।
ସାର ପ୍ରୟୋଗ ପରିମାଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ପୋଖରୀ ସମ୍ପର୍କରେ ସମ୍ୟକ୍ ଧାରଣା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଅତି ପୁରୁଣା ପୋଖରୀରେ ସାହର ପ୍ରୟୋଗ ପରିମାଣ ସାଧାରଣତଃ କମ୍ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ନୂଆ ପୋଖରୀରେ ଅଧିକ ପରିମାଣ ସାରର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।
୩ା. ପୋଖରୀ ପରିବେଶର ସମାନତା ରକ୍ଷା :
ମାଛ ଚାଷ ପାଇଁ ପୋଖରୀରେ ପାଣିର ଗଭୀରତା ସର୍ବଦା ସମାନ ରହିବା ଉଚିତ, କାରଣ ପୋଖରୀରେ ପାଣିର ଗଭୀରତା ସାଧାରଣତଃ ଜଳର ବାଷ୍ପିକରଣ ଓ ନିମ୍ନଗାମୀ ଧର୍ମ ଯୋଗୁଁ ହିଁ କମିଥାଏ । ପାଣିର ଗଭୀରତା କମିଗଲେ ଜୈବିକ ଓ ରାସାନିକ ସାରର ପ୍ରୟୋଗ ତଥା ମାଛମାନଙ୍କ ପାଇଁ କୃତ୍ରିମ ଖାଦ୍ୟ ବ୍ୟବହାର ହେତୁ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣରେ ଶିଉଳି (ଆଲ୍ଗି) ହୋଇ ପାଣିରେ ଅମ୍ଳଜାନ ପରିମାଣ କମାଇଥାଏ ଯାହାକି ପୋଖରୀରେ ଥିବା ମାଛମାନଙ୍କ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ । ତେଣୁ ପୋଖରୀକୁ ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ପାଖ ନାଳ କିମ୍ବା ଜଳାଶୟରୁ ପାଣି ଆଣି ଗଭୀରତା ରକ୍ଷା କରିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ ସମସ୍ୟା ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ ।
ପୋଖରୀରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ପୋଖରୀରେ ପଙ୍କ ଉପରେ ବିଛାଇ ରଖିଲେ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବହୁ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ତା\’ଛଡ଼ା ପଚାସଢ଼ା ଦଳ, କମ୍ପୋଷ୍ଟ ଖତ ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବହାର କଲେ ପୋଖରୀରେ ପ୍ରାଣୀଜ ପ୍ରକୃତି ଖାଦ୍ୟ (ପ୍ଲାଂକଟନ୍) ଯଥା କ୍ଲାଡେସେରାନ୍ଏ ଓଲିଗୋକେଟେସ ଇତ୍ୟାଦି) ଦୃତଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ଯାହାକି ମାଛମାନଙ୍କର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଉପାଦେୟ ଖାଦ୍ୟ । ଗ୍ରାସକାର୍ପ ମାଛ ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ିଆ ଦଳ (ହାଇଡେଲା, ନାଜାଜ୍, ସେରାଟୋଫାଇଲମ୍, ଭଲପିଆ ଇତ୍ୟାଦି) କିମ୍ବା ଭାସମାନ ଦଳ (ଲିମ୍ନା, ଷ୍ଟାଇରୋଡଲା, ଆଟ୍ରୋଲା ଇତ୍ୟାଦି) ଖାଦ୍ୟ ଆକାରରେ ଦେବାକୁ ହୁଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଗ୍ରାସକାର୍ପ ମାଛର ଆଶାତୀତ ଭାବେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟି ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ବହୁ ପରିମାଣରେ ବଢ଼ାଇବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ପୋଖରୀରେ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣରେ ଶିଶୁଳୀ ହେଲେ ତୁରନ୍ତ ଭାସମାନ ଦଳ (ଡକ୍ଉଇଡ୍) ଆଣି ପାଣିର ଉପର ସ୍ତରକୁ ଆବୃତ୍ତ କଲେ, ଶିଉଳି ପରିମାଣ କମିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ସାର ତଥା କୃତ୍ରିମ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ ପ୍ରାୟ ୧୫ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବନ୍ଦ ରଖିବାକୁ ପଡ଼େ । ପୋଖରୀ ଜଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବ ସମୟ ସମୟରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ମାଛ ପାଣିର ଉପର ସ୍ତରକୁ ଆସି ଭାସିବାକୁ ଲାଗନ୍ତି ଓ ମରିବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବ ସାଧାରଣତଃ ମେଘୁଆ ଦିନର ରାତି ଶେଶଷ ଭାଗରେ କିମ୍ବା ଭୋରୁ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ତୁରନ୍ତ ପୋଖରୀ ପାଣିକୁ ଏକ ବାଡ଼ି ସାହାଯ୍ୟରେ ବାଡ଼େଇବା ଉଚିତ କିମ୍ବା ପାଣି ପମ୍ପ ଦ୍ୱାରାହ ପାଣିକୁ ପୋଖରୀରେ ସ୍ପ୍ରେ କରିବା ନିତ୍ୟାନ୍ତ ଜରୁରୀ । ବାରମ୍ବାର ଜାଲ ପକାଇ ପାଣିକୁ ଉପର ତଳ ବା ତଳ ଉପର କରିବା ଦରକାର । ପଟାସିୟମ୍ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୨ କିଲୋ ହିସାବରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ସୁଫଳ ମିଳିଥାଏ ।
ମାଛ ଚାଷ ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚାଷ ଯଥା – ଧାନ, ରବି ଇତ୍ୟାଦି, ଗୋପାଳନ, କୁକୁଡ଼ା ପାଳନ କିମ୍ବା ଘୁଷୁରୀ ପାଳନ କଲେ, ତହିଁରୁ ମିଳୁଥିବା ଅଦରକାରୀ ପଦାର୍ଥ ଯଥା ନଡ଼ା, ମଳ ଇତ୍ୟାଦି କମ୍ପୋଷ୍ଟ ଖତ କରାଯାଇ, ମାଛଚାଷ ପୋଖରୀରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ ।
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.