ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର: ଜାଣନ୍ତୁ କିପରି ହେଲା ପ୍ରତିଷ୍ଠା

ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ସହର ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱର । ଅନେକ ନୂଆ ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିରରେ ଭରି ହୋଇ ରହିଛି ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱର । ତେବେ ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ବହୁ ପୂରାତନ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରୁ ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର ଅନ୍ୟତମ । ଅନେକ ଛୋଟବଡ ରହସ୍ୟରେ ଭରା ହୋଇ ରହିଛି ଚଉଷଠୀ ଯେଗିନୀ ମନ୍ଦିର । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନ୍ଦିରର କିଛି ନା କିଛି ବିଶେଷତ୍ତ୍ୱ ରହିଥାଏ ତେବେ ଏହି ମନ୍ଦିିରର ରହସ୍ୟ ଜାଣିଲେ ଆପଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଯିବେ । ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ମହାମାୟା ମନ୍ଦିର ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହା ଯାଇଥାଏ । ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ହୀରାପୁର ଗାଁରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ଯୋଗିନୀ ପୀଠକୁ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ ଭାବେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଯାଏ । ଏହି ମନ୍ଦିରର ଉପରଭାଗ ଖୋଲା ରହିଥିବା ବେଳେ ମନ୍ଦିରର ମଝିରେ ଅଷ୍ଟକୋଣୀ ଶିବଲିଙ୍ଗ ରହିଛି ।

ଚଣ୍ଡୀ ପୁରାଣ ଓ ଦେବୀ ପୁରାଣରେ ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀମାନେ କିପରି ଆବିର୍ଭାବ ହେଲେ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ମହିଷାସୁରକୁ ବଦ୍ଧ କରିବା ପାଇଁ ସର୍ବଦେବଙ୍କ ଶକ୍ତିରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଥିଲେ ମା’ ଦୁର୍ଗା । ମହିଷାସୁର ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ସମୟରେ ରକ୍ତବୀର୍ଯ୍ୟ ନାମକ ଏକ ରାକ୍ଷସର ରକ୍ତବିନ୍ଦୁ ତଳେ ପଡ଼ି ସହସ୍ର ସହସ୍ର ରାକ୍ଷସ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଯାଉଥିଲେ । ଏହି ରାକ୍ଷସମାନେ ମା’ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ଏହି ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ଆଦିମାତା ନିଜ ଶକ୍ତିରୁ ଏହି ଯୋଗିନୀମାନଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଏହି ଯୋଗିନୀମାନେ ରକ୍ତବୀର୍ଯ୍ୟ ରାକ୍ଷସର ଗୋଟିଏ ବି ରକ୍ତବିନ୍ଦୁକୁ ତଳେ ପକାଇବାକୁ ନଦେଇ ତାର ସମସ୍ତ ରକ୍ତକୁ ପିଇ ଦେଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ରାକ୍ଷାସର ରକ୍ତ ଭୂମିରେ ନ ପଡ଼ିବାରୁ ରାକ୍ଷସମାନ ଆଉ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ପାରିନଥିଲେ । ଯାହାର ପରିଣାମରେ ମା’ ଦଶଭୂଜା ମହିଷାସୁର ସହ ଅନ୍ୟ ରାକ୍ଷସଙ୍କ ଉପରେ ବିଜୟଲାଭ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବା ପାଇଁ ଅନୁରୋଧରେ ମା’ ଦୁର୍ଗା ଏହି ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ବୋଲି ଲୋକକଥା ରହିଛି ।

ଯୋଗିନୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପୀଠରେ ପୂଜା ପାଉଥିବା ବେଳେ ସେହି ଯୋଗିନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ହୀରାପୁରଠାରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ସେହିପରି ମହା ଭାଗବତ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ମା’ କାଳୀ ରହୁଥିବା ଏକ ପ୍ରଶସ୍ତ ସ୍ଥାନକୁ ଶିବ ଅନେକ ସମୟରେ ବୁଲିବାକୁ ଆସୁଥବା ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ସେହି ପ୍ରଶସ୍ତସ୍ଥଳୀର ୪ଦିଗରେ ୪ ଦ୍ୱାରକୁ ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ଓ ଭୈରବୀମାନେ ଜଗୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେହି ପ୍ରଶସ୍ତସ୍ଥଳୀରେ ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ।

ମନ୍ଦିରର ଇତିହାସ:

ଭୋମ୍ୟ ବଂଶୀୟ ଶାନ୍ତା ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ନିଜ ରାଣୀ ହୀରାବତୀଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଏହି ସ୍ଥାନର ନାମ ହୀରାପୁର ରଖିଥିଲେ । ରାଣୀ ହୀରବତୀଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଚଉଷଠୀ ଯୋଗିନୀ ପୀଠ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଏବଂ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀରୁ ଏହା ନବମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଏହା ଏକ ଶକ୍ତିପୀଠ ହୋଇଥିବାରୁ ତନ୍ତ୍ରସାଧନା ପାଇଁ ସାଧକ ମାନେ ଏଠାକୁ ଆସୁଥିବା ଲୋକକଥା ରହିଛି ।

ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଅନେକ ପର୍ବ ପାଳିତ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଚୈତ୍ର ପର୍ବ ସମସ୍ତ ପର୍ବଠାରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଚୈତ୍ର ପର୍ବରେ ଦେବୀଙ୍କ ନିକଟରେ ଘୃତ ଅନ୍ନ ସହ ଗୋଟା ମାଛ ପୋଡ଼ାଯାଇ ଭୋଗ ଲାଗି ହୋଇଥାଏ । ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ପୀଠରେ ଦଶଭୁଜା ମହାମାୟାଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ । ସେହିପରି ପୀଠର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳରେ ଅଷ୍ଟଭୁଜା ମହାମାୟାଙ୍କ ସହ ୬୪ଯୋଗିନୀ ମୂର୍ତ୍ତି ଅବସ୍ଥାପିତ । ମନ୍ଦିର କାନ୍ଥରେ ଏହି ଯୋଗିନୀମାନେ ନିଜ ବାହନଙ୍କ ସହ ବିଭିନ୍ନ ଠାଣୀରେ ବିରାଜିତ ଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।

ତେବେ ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ଶ୍ରୀହୀନ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଏହି ମନ୍ଦିରର ଉନ୍ନତିକରଣ କରାଯାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ମନ୍ଦିରର ଉନ୍ନତିକରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ଜାରି ରଖିଛି ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗ । ସେହିପରି ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଏହି ପୀଠକୁ ଏକ ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ଭାବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।