ବାଘାଯତୀନ

ଯତୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ମୁଖାର୍ଜୀ ଓରଫ୍ ବାଘାଯତୀନ୍ । ନିଜର ଚାରିଜଣ ସହଯୋଗୀ ଚିତ୍ତପ୍ରିୟ, ଜ୍ୟୋତିଷଚନ୍ଦ୍ର, ନୀରେନ୍ ଓ ମନୋରଞ୍ଜନଙ୍କୁ ନେଇ ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମ ମଇଦାନରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବାକୁ ଯାଇ ପୂର୍ବରୁ ସମସ୍ତ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ସାରିଥିଲେ । ବାଘାଯତୀନ୍ ନିଜର ବିପ୍ଳବୀ ସହଯୋଗୀମାନଙ୍କ ସହିତ ବଙ୍ଗଳାରୁ ଆସି ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ପହଞ୍ôଚଲେ । ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଆଶା ନେଇ ସେ ବାଲେଶ୍ୱର ଆସିଥିଲେ ସେଥିରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଘଟିଲା ।
୧୯୧୪-୧୯୧୮ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ଓ ଜର୍ମାନୀ ଥିଲେ ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର । ଜର୍ମାନ ସହାୟତାରେ ଭାରତୀୟ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ଇଂରେଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବହୁ ଫାଇଦା ଉଠାଇଥିଲେ । ବିପ୍ଳବୀ ଏମ୍‌.ଏନ୍‌. ରାୟ ଜର୍ମାନରେ ପହଞ୍ôଚ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ ସେଠାରୁ ଦୁଇଟି ଜାହାଜରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଭାରତକୁ ପଠାଯିବ । ସେ ଦୁଇଟି ଜାହାଜ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ କଲିକତାର ସୁନ୍ଦରବନ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ବନ୍ଦରରେ ପହଞ୍ôଚବ; କିନ୍ତୁ ବାଘାଯତୀନ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ପହଞ୍ôଚଲା ବେଳକୁ ଜାହାଜଟି ବାଲେଶ୍ୱର ବନ୍ଦରରେ ପହଞ୍ôଚ ନ ଥିଲା । ତା ସାଙ୍‌ଗକୁ ବିନା ମେଘରେ ବଜ୍ରପାତ ପରି ଘଟଣାଟିଏ ଘଟିଲା ।
ଏହା ପୂର୍ବରୁ କଲିକତାଠାରେ ଥିବା “ଆର୍‌.ବି. ରୋଡ଼େଶ କମ୍ପାନୀ”ର ବନ୍ଧୁକ ଗୋଦାମରୁ କିଛି ପିସ୍ତଲ ଓ ଗୋଳାବାରୁଦା ଚୋରି ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ଏହି ଚୋରି ଘଟଣାରେ ବାଘାଯତୀନ୍‌ଙ୍କୁ ସନ୍ଦେହ କରାଗଲା । କଲିକତାର ପୋଲିସ୍ କମିଶନର୍ ଚାର୍ଲସ ଟେଗାର୍ଟ ତାଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ଅଧସ୍ତନ କର୍ମଚାରୀ ବ୍ଲାର୍ଡ ଓ ଡେନାମ୍‌ଙ୍‌କୁ ଆଣି ୧୯୧୫ଖ୍ରୀ: ସେପ୍ଟେମ୍ବର, ୮ ତାରିଖରେ ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ପହଞ୍ôଚଲେ । ବାଲେଶ୍ୱରର କଲେକ୍ଟର କିଲ୍‌ବ୍‌କୁ ପୋଲିସ୍ କମିଶନର ଟେଗାର୍ଟ ଦେଖାକଲେ ଓ ସବ୍‌-ଇନ୍‌ସପେକ୍ଟର ଚକ୍ରଧର ନନ୍ଦଙ୍କୁ ନେଇ ସହରର ଗୋଟିଏ ସାଇକେଲ ଦୋକାନ “ବାଲେଶ୍ୱର ଏମ୍ପୋରିୟମ୍‌”କୁ ଖାନତଲାସ କଲେ । ସାଇକଲ ଦୋକାନରୁ କୌଣସି ଆପତ୍ତିଜନକ ସନ୍ଦେଶ ପାଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଟେବୁଲ୍ ଡ୍ର ଭିତରୁ କାପ୍ତିପଦା ଲେଖାଯାଇଥିବା ଗୋଟିଏ ଟ୍ରାମ୍ ଟିକେଟ୍ ସେମାନଙ୍କର ହସ୍ତଗତ ହୋଇଥିଲେ ।
ପୋଲିସ୍‌ର ସେନ୍ଦେହ ଘନୀଭୂତ ହେଲା । ସେମାନେ କାପ୍ତିପଦା ଯିବା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ନୀଳଗିରି ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ଦୁଇଟି ହାତୀ ନେଇ ଠିକଣା ସ୍ଥାନକୁ ଅଗ୍ରସର ହେଲ; କିନ୍ତୁ ରାସ୍ତା ଖରାପ ଥିବା କାରଣରୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟର ପହଞ୍ôଚ ପାରିଲେ ନାହିଁ । ଠିକ୍ ଏମାନେ ପହଞ୍ôଚବା ସମୟର ମନୋରଞ୍ଜନ ଓ ନୀରେନ୍ ବୁଢ଼ଖାବଳଙ୍ଗ ନଦୀରୁ ମାଛ ଧରୁଥିଲ । ପୋଲିସ୍ ଆଗମନର ବାର୍ତ୍ତା ପାଇ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ବାଲେଶ୍ୱର ଆଡ଼େ ମୁହାଁଇଲେ । ବାଲେଶ୍ୱରକୁ ସେମାନେ ରାସ୍ତା ଠିକ୍ ଭାବେ ଜାଣି ନଥିବାରୁ, ସେମାନଙ୍କୁ ବୀରଭଦ୍ର ସିଂ ନାମକ ଜଣେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକ ବଟ ଦେଖାଇବାର ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା ।
ମହୁଲିଡିହା ଗାଁ ପାଖରେ ମୟୂରହୁଡ଼ା ପାହାଡ଼ । ସେଇଠି ଛଦ୍ମବେଶ ଧାରଣ କରି ସାଧୁ ରୂପରେ ରହୁଥିଲେ ବାଘା ଯତୀନ୍ । ପୋଲିସ୍‌ମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ମୟୂରହୁଡ଼ା ପାହାଡ଼କୁ ଖାନ୍‌ତଲାସ୍ କରାଗଲା; କିନ୍ତୁ ବାଘାଯତୀନ୍‌ଙ୍କୁ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ପାଇଲେ ସେଠାରୁ କିଛି ବହିପତ୍ର ଓ ସାହେବ ପୋଷାକ । ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ବାଲିପୂର୍ଣ୍ଣ ଗାତ ଓ ଗୋଟିଏ କାଠ ପଟା ଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ମାଲକୁସ୍ତି କରୁଥିଲେ ଓ କାଠପଟାକୁ ଗୁଳି ମାରି ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର କରୁଥିଷଲ । ବିପ୍ଳବୀମାନ ପିଛା କଲେ ପୋଳିସ୍ ଦଳ । ବାଘାଯତୀନ୍ ଓ ତାଙ୍କର ସହଧର୍ମୀ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ବହୁ ଶ୍ରମ କରି ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ନଦୀ କୂଳରେ ପହଞ୍ôଚଲେ । ନଦୀରେ ପ୍ରବଳ ବଢ଼ିର ଜଳସ୍ରୋତ ଗୁରୁଗର୍ଜନ ଶବ୍ଦରେ ବହି ଯାଉଥାଏ । ମାଛ ଧରୁଥିବା ଜେଊ କେଉଟକୁ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀମାନେ ଅନୁରୋଧ କଲେ ନଦୀ ପାରି କରିଦେବାକୁ; ମାତ୍ର ସେ କେଉଟ ନଦୀ ପାରି କରାଇ ଦେବାକୁ ବାରଣ କରିବାରୁ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ପିସ୍ତଲ ଦଖାଇ ମାରି ଦେବାକୁ ଧମକ ଦେଲେ । ନଦୀ ବନ୍ଧ ଉପରେ ଏହି ଘଟଣା ଦେଖୁଥିବା ଜଣେ ଗୁଡ଼ିଆ ଦଉଡ଼ି ଯାଇ ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ପୋଲିସ୍‌କୁ ଏହି ଖବର ଦେଇଥିଲା ।
ସାରାଦିନ ବାଘାଯତୀନ୍ ଓ ତାଙ୍କର ସହଯୋଗୀମାନେ କିଛି ଖାଇ ନ ଥିବାରୁ ଭୋକରେ ସେମାନଙ୍କର ପେଟ ଜଳୁଥିଲା । ଭୋକ ବିକଳରେ ନଦୀବନ୍ଧ ଉପରେ ବସି ମୁଢ଼ି ଖାଉଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ଜଣେ ଚୌକିଦାର ଓ ଜଣେ ଦଫାଦାର ସେମାନଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ନିକଟେରେ ପହଞ୍ôଚଲେ; କିନ୍ତୁ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ଯୁବକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଆଖିରେ ଧୂଳିଦେଇ ଖସିଗଲେ । ସଠାରୁ ଖସି ପଳାଇ ଯାଉଥିବା ବେଳେ ସାଉପଡ଼ାର ରାଜୁ ମହାନ୍ତି ଓ ଦାମୁଦା ଗାଁର ସୁଦାମ ଦାସ ଚୋର ଚୋର ବୋଲି ପାଟି କରି ଡାକ ପକାଇଲ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ପଛେପଛେ ପିଛା କରି ଗୋଡ଼ାଇଲେ । ବାଘାଯତୀନଙ୍କ ସହଯୋଗୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେହି ଜଣ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇ କୌଣସି ଉପାୟ ନ ପାଇ ପିସ୍ତଲରୁ ଗୁଳି ଫୁଟାଇଲେ । ଗୁଳି ମାଡ଼ରେ ରାଜୁ ମହାନ୍ତି ଘଟଣାସ୍ଥଳର ଟଳି ପଡ଼ିଲା । ଏହି ଖବର ସୁଦାମ ଦାସ ବାଲେଶ୍ୱର ଟାଉନ୍ ଥାନାରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଲେ । ଖବର ପାଇ ପୋଲିସ୍ ତରଫରୁ ଘୋଷଣା କରାଗଲା – “ଦୁଇଜଣ ଜର୍ମାନୀ ଯୁବକଙ୍କୁ ଧରାଇଦେଲେ ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯିବ ।”
ବାଲେଶ୍ୱର ସହରର ଅଭୂତପୂର୍ବ ସୈନ୍ୟ ସମାବେଶ ହୋଇଗଲା କ୍ରାନ୍ତିକାରୀମାଙ୍କୁ ଧରିବା ପାଇଁ । ସୈନ୍ୟ ଚାଳନା ପାଇଁ ଦାୟିତ୍ୱରେ ରହିଲେ ବାଲେଶ୍ୱର ଟାଉନ୍ ଥାନାର ସୁବାଦାର ଚିନ୍ତାମଣି ସାହୁ ଓ କଲେକ୍ଟର ଆର୍‌.ଜି. କିଲ୍‌ବି । ଦେଶୁଆ ପୋଖରୀ ହୁଡ଼ା ପାଖରେ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀମାନଙ୍କର ମୁହାଁମୁହିଁ ହୋଇଗଲା ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହିତ । ଘଟଣା ସ୍ଥଳରେ ରକ୍ତର ତାଣ୍ଡବଲୀଳା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ନବେ ଜଣ ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ଲହୁଲୁହାଣ କରି ବିପ୍ଳବୀ ଚିତ୍ତପ୍ରିୟ ରାୟ ଚୌଧୁରୀ ସେଇଠି ଟଳି ପଡ଼ିଲେ । ବାଘାଯତୀନଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତରେ ଗୁଳି ବାଜିଲା । ଯନ୍ତ୍ରଣାକୁ ଖାତିର ନ କରି ହୃଦୟରେ ସାହସ ବାନ୍ଧି ବାମ ହସ୍ତରେ ବନ୍ଧୁକ ଧରି ସଂଗ୍ରାମ କଲେ । ଜ୍ୟୋତିଷ ପାଲ୍‌ଙ୍‌କ ପେଟରେ ଗୁଳିର ଆଘାତ ଲାଗିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ ଅବସ୍ଥାରେ ମାଟିରେ ଘୁଷୁରି ଘୁଷୁରି ଶତ୍ରୁ ଉପରକୁ ଗୁଳି ଚଳାଉଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ତିନିଜଣ ବିପ୍ଳବୀ କୌଣସି ଉପାୟ ନ ପାଇ ହାତଟେକି ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଥିଲେ ।
ବାଲେଶ୍ୱର ଡାକ୍ତରଖାନାର ନଅ ଓ ଦଶ ନମ୍ବର ଖଟିଆରେ ଆହତ ବିପ୍ଳବୀମାନଙ୍କୁ ଚିକିତ୍ସା କରାଗଲା । ବାଘାଯତୀନ୍ ଆହତ ଏବଂ ରକ୍ତାକ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ଖଟିଆରେ ପଡ଼ିଥିଲେ । ଶୋଷରେ ତୋଟି ଶୁଖି ଯାଉଥାଏ । ପାଣି ଟୋପାଲ ଦେବାଲାଗି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଠିଆ ହୋଇଥିଲେ ପୋଲିସ୍ ଆଇ.ଜି. ଚାର୍ଲସ୍ ଟୋଗାର୍ଟ; କିନ୍ତୁ ବାଘାଯତୀନ୍ ବାରଣ କରି କହିଲେ – “ଶତ୍ରୁ ହାତରୁ ପାଣି ପିଇବା ଅପେକ୍ଷା ମରିଯିବା ଭଲ ।” ତା\’ପରେ ଚେତା ହରାଇ ପଡ଼ିଲେ ବାଘାଯତୀନ୍ । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୯ ତାରିଖରେ ଚେତା ଫେରିଲା । ଫିରିଙ୍ଗୀ ଡାକ୍ତର ମୋର ଚିକିତ୍ସା କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଦୃଢ଼ କଣ୍ଠରେ ପ୍ରତିବାଦ କରି କହିଲେ । ହେଲେ କାଳ ସହିଲାହ ନାହିଁ । କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ଭୀଷଣ ରକ୍ତସ୍ରାବ ଯୋଗୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୦ ତାରିଖରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣବାୟୁ ଉଡ଼ିଗଲା । ଦେଶ ଜଣେ ମହାନ୍ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କୁ ହରାଇଲା ।
ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଏହି ଘଟଣାର ବିଚାର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅଦାଲତରେ କରାଗଲା । ବିଚାରକ ଥିଲେ ମ୍ୟାକ୍ ଫରସନ୍‌, ସବ୍‌ଜଜ୍ ଦୟାନିଧି ପାତ୍ର ଓ ଓକିଲ ନିମାଇଁ ମିଶ୍ର । ମନୋରଞ୍ଜନ ଓ ନୀରେନ୍‌ଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଗଲା । ବିପ୍ଳବୀ ଜ୍ୟୋତିଷଚନ୍ଦ୍ର ପାଲ୍‌ଙ୍କୁ ଆଣ୍ଡାମାନ୍ ଦ୍ୱୀପର ସେଲୁଲାର ଜେଲ୍‌କୁ ପଠାଇ ଦିଆଗଲା । ଜେଲ କର୍ମଚାରୀଙ୍କର ନିର୍ମମ ଅତ୍ୟାଚାର ଯୋଗୁ ଜ୍ୟୋତିଷଚନ୍ଦ୍ର ପାଗଳ ହୋଇଗଲେ । ପାଗଳ ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମପୁର ଜେଲକୁ ସ୍ଥାନାନନ୍ତର କରାଗଲା । ୧୯୪୨ ଖ୍ରୀ:ରେ ସେ ବ୍ରହ୍ମପୁର ଜେଲରେ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କଲେ ।
ନୀରେନ୍ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇ ଫାଶୀମଞ୍ଚ ଉପରେ ଠିଆହେଲେ । ପାଖରେ ଠିଆ ହୋଇଥିଲ ଡେପୁଟି ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ଡଫ୍ରେ । ନୀରେନ୍‌ଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁକାଳୀନ ଶେଷ ଇଚ୍ଛା ଜିଜ୍ଞାସା କଲେ । ଫାଶୀମଞ୍ଚ ଉପରେ ଠିଆହୋଇ ନୀରେନ୍ ଖୋଲାଖୋଲି ବଡ଼ ପାଟିରେ ଫିରିଙ୍ଗୀମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭାଷଣ ଦେଇ ଚାଲିଲେ । ପାଟିରେ ବାଟୁଳି ବାଜିଲା ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଫାଶୀ ପାଇ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ ।