ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା

ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ନୃସିଂହ କ୍ଷେତ୍ର ନାମରେ ପରିଚିତ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ସର୍ବୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବେ ପରିଚିତ ଓ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ବୈକୁଣ୍ଠ ନାମରେ ବିଦିତ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନ କୃଷ୍ଣ, ଶ୍ୱେତ, ପୀତ ଓ ଲୋହିତ ବର୍ଣ୍ଣ ବିଶିଷ୍ଟ । ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଜ୍ଞାନଯୋଗ, ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଭକ୍ତି ଯୋଗ ଓ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ହେଉଛନ୍ତି କର୍ମଯୋଗର ପ୍ରତୀକ । କର୍ମର ହସ୍ତ, ଜ୍ଞାନର ଚକ୍ଷୁ ଓ ଭକ୍ତିର ହୃଦୟ ଓ ଭକ୍ତି ରସର ସମନ୍ୱୟରେ ମାନବ ଜୀବନ ସାର୍ଥକ ହୁଏ ଓ ଏହି ତ୍ରିଗୁଣ ସମନ୍ୱୟରେ ସେ ବ୍ରହ୍ମତ୍ୱ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ମୁକ୍ତ ହୁଏ । ସଂସାରର ମାୟା ଚକ୍ରରେ ପଡ଼ି ବାରମ୍ବାର ବହୁ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁର ଯନ୍ତ୍ରଣା ପାଏ ନାହିଁ
ଜଗନ୍ନାଥ ନାରାଣ ରୂପରେ, ବଳଭଦ୍ର ତ୍ରିଲୋଚନ ରୂପରେ, ସୁଭଦ୍ରା ଯୋଗମ।। ରୂପେର ଏବଂ ସୁଦର୍ଶନ ଗଣଦେବତା ମାଧବ ରୂପରେ ବିଦ୍ୟମାନ । ଚତୁଦ୍ଧାଁମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ଓଁକାର ଭାବେ ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ, ମହେଶ୍ୱର ରୂପରେ ସତ୍ ଚିତ୍ ଆନନ୍ଦ ଭାବରେ, ଋକ୍‌, ଯଜୁ, ସାମ, ବେଦ ଭାବେ, ହ୍ଳୀଂ, ଶ୍ଳୀଂ, କ୍ଳୀଂ ବୀଜ ଭାବେ ଏବଂ ସତ୍ତ୍ୱ, ରଜ, ତମ ଭାବେ ପ୍ରତିପାଦିତ କରାଯାଇଛି । ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଏକ, ଅଭିନ୍ନ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କୁ ପ୍ରୀତ କରିବା ପାଇଁ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ରୂପେ ରତ୍ନସିଂହାସନରେ ବିଜେ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ସର୍ବଧର୍ମର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ପୁଣି ଜାତି ପ୍ରୀତି ଭେଦଭାବର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ।
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଭକ୍ତ ଭାବରେ ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରାଣ ଅର୍ପଣ କରି ତତ୍ପରତା ସଂହିତ ପରମ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କୁ ଉପାସନା କରେ, ସେ ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ପ୍ରିୟପାତ୍ରର ଯୋଗ୍ରତା ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ । ପ୍ରଭୁ ଭକ୍ତର ଡାକରା ସର୍ବଦା କର୍ଣ୍ଣପାତି ଶ୍ରବଣ କରିଥାନ୍ତି ଓ ଭକ୍ତର ଆଗ୍ରହ ଦେଖି ରତ୍ନ ସିଂହାସନର ସମସ୍ତ ସୁଖ, ପୂଜା, ମାର୍ଜନା, ଦିବ୍ୟ ଅନ୍ନ ପ୍ରସାଦ ଇତ୍ୟାଦି ତ୍ୟାଗ କରି ନବଦିନ ପାଇଁ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡକୁ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ବା ରଥଯାତ୍ରା ଅବସରରେ ଅବତରଣ କରିଥାନ୍ତି । ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଧର୍ମର ଉଦ୍ଧ୍ୱରେ ରହି ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ମନୋବାଞ୍ଛା ପୂରଣ କରିଥାନ୍ତି । ଖରା, ବର୍ଷା, ଝଡ଼ଝଞ୍ଜା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରାକୃତିକ କ୍ରିୟାକୁ ଭୃକ୍ଷେପ ନକରି ପ୍ରଭୁ ହସହସ ବଦନରେ, ଦାସିଆ ପରି ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ ହାତରୁ ଶ୍ରୀଫଳ ନେଇଥାନ୍ତି । ସାଲବେଗ ପରି ଜୀବନ ଭକ୍ତର ଭକ୍ତି ଅର୍ଘ୍ୟ ଲାଭ କରିବାପାଇଁ ରଥ ଉପରେ ଦାଣ୍ଡଧୂଳିରେ ଅପେକ୍ଷା କରି ରୁହନ୍ତି । ଶିରରେ ଟାହିଆ ବାନ୍ଧନ୍ତି, ଶଙ୍ଖ, ଘଣ୍ଟା, କାହାଳୀ, ମର୍ଦ୍ଦଳର ଶବ୍ଦ ଝଙ୍କାରରେ ଆତ୍ମବିଭୋର ହୋଇପଡ଼ନ୍ତି । ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଦେବଙ୍କ ପରି ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଗହଣରେ ସଂକୀର୍ତ୍ତନରେ ଆତ୍ମନିବେଶ କରନ୍ତି । ସାମ୍ୟ, ମୈତ୍ରୀ, ବିଶ୍ୱ ଭ୍ରାତୃତ୍ୱର ନିଦର୍ଶନ ଜନସମୁଦ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ସେ ତତ୍ତ୍ୱ ନିରଞ୍ଜନ ଅନାଦି ଆଦିରାମ ପୁରୁଷ ରୂପରେ ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ଅଚ୍ୟୁ ଶୂନ୍ୟ ନିତ୍ୟ ରାସ, ଶୂନ୍ୟ ବାମ୍ଫୀ, ଗନ୍ଧର୍ବ ମଠଠାରେ ଦ୍ୱାଦଶ ଗୋପାଳ୍କ ସହିତ ନିତ୍ୟରାସ କୀର୍ତ୍ତନ ଶ୍ରବଣ କରନ୍ତି । ଭକ୍ତ ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ବାଲି ତିଆରି ରଥ ନିକଟରେ ଉଭା ହୁଅନ୍ତି । ମାଉସୀ ମା\’ ଘର ନିକଟରେ ଠିଆ ହୋଇ ତାଙ୍କ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସ୍ୱରୂପ ପୋଡ଼ପିଠା ଭକ୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଭକ୍ତର ଗର୍ବ ଅହଂକାର ଗଞ୍ଜନ ପାଇଁ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଅଚଳ ମହାମେରୁ ହୋଇ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ଧରି ନ ଖାଇ ନ ପିଇ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇ ଉଭା ହୁଅନ୍ତି । ଥଟ୍ଟା, ତାମସା, ଢଗ, ଢମାଳି, କୁତ୍ସାରଟନ, ତୁଣ୍ଡଗାଳିକୁ ଭ୍ରୂକ୍ଷେପ ନ କରି ନିର୍ବିକାର, ନିରାକାର ଦାରୁଭୂତ ମୁରାରୀ ସାଜି ନିଜର ଗରିମାର ପରିଚୟ ଦିଅନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ଭକ୍ତ ପରମ ଭକ୍ତ ରାଜ ଶିରୋମଣି ପୁରୀ ରାଜାଙ୍କ ଛେରାପହଁରା, ଜଳମିଶ୍ରିତ ସୁଗନ୍ଧିତ ଚନ୍ଦନ କର୍ପୂରର ପରଶ ଲାଭ କରିବା ପାଇଁ ଚାହିଁ ବସନ୍ତି । ମହିଳା, ପୁରୁଷ, ଶିଶୁ, ବୃଦ୍ଧ, ଯୁବକ ଯୁବତୀଙ୍କ ଆତ୍ମ ନିବେଦନ ଓ ଗୁହାରୀ କର୍ଣ୍ଣଡେରି ଶ୍ରବଣ କରନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ମନୋବାଞ୍ଛା ପୂରା କରନ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି । ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟ ତିଥିରେ ରଥଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
ଏହି ମହୋତ୍ସବକୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ଭକ୍ତଜନଙ୍କ ସାତକୋଟି ପାପରାଶି ନଷ୍ଟହୁଏ । ମହାଦେବୀଙ୍କ ଗମନ ପାଳରେ ରଥାରୂଢ଼ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ମାନବର ଜନ୍ମାର୍ଜିତ ପାପ ସମୂହ କ୍ଷୟ ହୋଇଯାଏ ।
ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ସମୟରେ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ପରେ ବଳଭଦ୍ର, ତା\’ପରେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସର୍ବଶେଷରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଧାଡ଼ି ପହଣ୍ଡିରେ ବିଜେ କରାଯାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ରଥାରୂଢ଼ ହେବା ପରେ ଦଇତାପତିମାନେ ରୁନ୍ଧା କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ କରନ୍ତି ।
ରଥ ଉପରେ ରୁନ୍ଧା, ମାଳଫୁଲ ଦେବା, ସୋଲ ଚିତା ଇତ୍ୟାଦି ଲାଗି ହେବା ପରେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୀଠର ପୀଠାଧୀଶ ଜଗତ୍‌ଗୁରୁ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ତିନି ରଥ ଉପରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରନ୍ତି ।
ଏହାପରେ ଗଜପତି ମହାରାଜା ବ୍ରତାଚାରଣ ପୂର୍ବକ ରାଜଗୁରୁଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ରାଜନଅରରେ ଥିବା ଇଷ୍ଟଦେବୀ କନକ ଦୁର୍ଗା ଓ ପଞ୍ଚଦେବଙ୍କ ଉପାସନା କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପନ କରି ରଥ ଉପରେ ଛେରାପହଁରା ନିମନ୍ତେ ରାଜାଙ୍କୁ ପଟୁଆରରେ ରାଜଗୁରୁଙ୍କ ସହିତ କାହାଳିଆମାନଙ୍କର କାହାଳୀ ବାଦନ କରାଯାଇ ରଥମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ନିଆଯାଏ । ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଉପସ୍ଥିତ ଲୋକାରଣ୍ୟ ଛାମୁଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି କୃତାର୍ଥ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
ବିଧି ମୁତାବକ ମହାରାଜା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିସାରିବା ପରେ ତାଙ୍କ ହାତରେ ସୁନାବେଣ୍ଟଯୁକ୍ତ ଖଡ଼ିକାମୁଠା ଧରାଇ ଦିଆଯାଏ । ରଥ ଉପରେ ରାଜା ଛେରାପହଁରା ଆରମ୍ଭ କଲେ ପଛରୁ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଓ ଅନ୍ୟ ସେବକମାନେ ଚନ୍ଦନ, କର୍ପୂର ଓ ସୁବାସିତ ଜଳ ସିଞ୍ଚନ କରି ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ ସହିତ ରଥା ଶୁଦ୍ଧ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି କ୍ରମରେ ମହାରାଜା ଛେରାପହଁରା କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ କରି, ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଣାମ ପରେ ଶ୍ରୀନଅରକୁ ଫେରି ଯାଇଥାନ୍ତି ।
ପରେ ପରେ ରଥଟଣା ଆରମ୍ଭ ହେବା ସହିତ ରଥ ଉପରୁ କାହାଳିଆ ସେବକମାନେ କାହାଳୀ ବଜାଇଥାନ୍ତି । ଏହା ପରେ ଘଣ୍ଟୁଆ ସେବକମାନେ ରଥ ଉପରେ ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ଠିଆ ହୋଇ ସମତାଳରେ ଘଣ୍ଟ ବାଦନ କରିଥାନ୍ତି ।
ପ୍ରଥମେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ରଥଟଣା ଆରମ୍ଭ ହେଲାପରେ ଟଣାଯାଏ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କର ରଥ ଓ ଶେଷରେ ଟଣାଯାଏ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ।
ରଥଗୁଡ଼ିକ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ପହଞ୍ôଚବା ପରେ ରଥ ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ରୀତିନୀତି ପାଳନ କରାଯାଇ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଶ୍ରୀଗୁ୍‌ଡିଚା ମନ୍ଦିର ପହଣ୍ଡି ବିଜେ କରାଯାଇଥାଏ । ତା\’ପରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ବାହୁଡ଼ା ଦିନ ରଥରେ ବସାଇ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଅଭିମୁଖେ ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା ପୂର୍ବବିଧି ଅନୁସାରେ କରାଯାଇ, ସୁନାବେଶ, ଅଧରପଣା ନୀତି ଉତ୍ସବ ପାଳନ କଲାପରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ପଟୁଆରରେ ନିଆଯାଇ ରଥଯାତ୍ରା କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପ୍ତ ହୁଏ ।