ଜଗନ୍ନାଥ ଭକ୍ତିରେ ପ୍ରମତ୍ତ କବି ବଳରାମ ଦାସ

ଉତ୍କଳର ଗଜପତି ମହାରାଜା ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ କାଳ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୪୯୭-୧୫୪୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପଞ୍ଚସିଦ୍ଧ ସାଧକମାନଙ୍କର ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଥିଲା, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଳରାମ ଦାସ ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କ ସାରସ୍ୱତ ସାଧନା ଓ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ବଳରେ ସେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରକୁ ଯେମିତି ଋଦ୍ଧିମନ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ସେମିତି ଭକ୍ତିମତ୍ତା ବଳରେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସାହର ଉତ୍ସ ହୋଇ ସମାଜକୁ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ଦେବାରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଛନ୍ତି । ଜଣେ ପରମ ବିଷ୍ଣୁଭକ୍ତ ସୋମନାଥ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଔରସରୁ ଜନ୍ମିତ ବଳରାମଙ୍କ ଅନ୍ତରରେ କୋମଳ ବୟସରୁ ଭକ୍ତିଭାବ ଉଦ୍ରେକ ହୋଇଥିଲା ।
ପିତାଙ୍କ ଭକ୍ତିଭାବରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ସେ ଭଗବାନଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମରେ ନିଜକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରବାସୀ ପ୍ରଭୁ ନୀଳାଦ୍ରିନାଥ – ଜଗନ୍ନାଥ ହେଉଛନ୍ତି ତାଙ୍କର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା । ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣର ଲଙ୍କାକାଣ୍ଡରେ ନାରାୟଣ ପୁରୁଷ ନୀଳଗିରିବାସୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଚରଣରେ ଦାସୀ ହୋଇ ରହିଥିବା ବିଷୟକୁ ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଭକ୍ତିରସରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥିବା ଜଣେ ଅସାଧାରଣ ଭକ୍ତ ଭାବରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ରହିଛି । ଅହରହ କାୟମନୋବାକ୍ୟରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଚିନ୍ତା ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଚିନ୍ତା ତାଙ୍କୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିନାହିଁ । ତାଙ୍କ କଣ୍ଠରେ ବିସି ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସ୍ୱୟଂ ପଦ କହି ଦେଉଥିବା ବିଷୟ ସେ ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ବଳରାମ ଗଭୀର ଭାବେ ଭକ୍ତି କରୁଥିଲେ । ଅନୁରୂପ ଭାବେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ବଳରାମଙ୍କୁ ଜଣେ ପରମ ଭକ୍ତ ଭାବରେ ନିଜ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲେ । ଏହାର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ୱରୂପ ବହୁ ଅଲୌକିକ ଘଟଣା ତାଙ୍କ ରଚନାବଳୀରୁ ଜଣାଯାଏ ।
ବଳରାମଙ୍କ ଖ୍ୟାତି ଓଡ଼ିଶା ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ନଥିଲା । ନିଜ ରାଜ୍ୟ ସମେତ ପଡ଼ୋଶୀ ରାଜ୍ୟରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧିର ଜୟଗାନ ହୋଇଥିଲା । ପଶ୍ଚିବଙ୍ଗର ବୈଷ୍ଣବ କବି ଦେବକୀନନ୍ଦନ ତାଙ୍କ ବୈଷ୍ଣବ ବନ୍ଦନା ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି –
“ବନ୍ଦେ ଓଡ଼ିଆ ବଳରାମ ଦାସ ମହାଶୟ, ଜଗନ୍ନାଥ ବଳରାମ ଯା\’ର ବଶ ହୟ ।”
ଏଥିଣୁ ଜଣାଯାଏ – ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗବାସୀ ଜାଣିଥିଲେ ଯେ, ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ର ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଭକ୍ତିରେ ବଶ ହୋଇ ରହିଥିଲେ ।
ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଜୀବନ ଥିଲା ସଂଗ୍ରାମ ଓ ସଂଘର୍ଷମୟ । ସ୍ୱାଭିମାନ ତାଙ୍କ ଗୁଣାବଳୀର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ବେଦ, ପୁରାଣ, ଦର୍ଶନ ଓ ଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭା । ସେ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଧର୍ମ ତତ୍ତ୍ୱକୁ ବିଶ୍ୱାସକୁ କରୁଥିଲେ । ଏହି ଧର୍ମତତ୍ତ୍ୱର ମୁଖ୍ୟ ପଟ୍ଟଭୂମି ସାମ୍ୟ ଓ ମୈତ୍ରୀ ତାଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିଥିଲା । ସମାଜରେ ଜାତି ଓ ବର୍ଣ୍ଣଗତ ବୈଷମ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସେ ଅହରହ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରି ଆସୁଥିଲେ । ଧର୍ମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ଆଧିପତ୍ୟ ତାଙ୍କ ପକ୍ଷେ ଅସହ୍ୟ ଥିଲା । ଅସାଧାରଣ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନର ଅଧିକାରୀ ବଳରାମ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ଏକଚାଟିଆ ମନୋଭାବ ଲାଗି ଅନେକ ସମୟରେ ଅପମାନିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନିଜର ଅଲୌକିକ ଶକ୍ତି ବଳରେ ସେମାନଙ୍କୁ ପରାଜିତ କରିଥିବା ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ରଚନାବଳୀରୁ ସୂଚନା ମିଳେ । ସେ ଥିଲେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଭକ୍ତିରେ ପ୍ରମତ୍ତ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ଭକ୍ତ । ସେ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଆ ପଞ୍ଚସଖଶ ସାହିତ୍ୟ ଯୁଗର ଜଣେ ଧୂରୀଣ ସ୍ରଷ୍ଟା । ତାଙ୍କର ରଚନାବଳୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରରେ ଗୋଟିଏ ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପଦ ।
ଭାବ ସମୁଦ୍ର :
ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଭକ୍ତିଭାବର ଚରମ ଉଚ୍ଛ୍ୱାସ ହେଉଛି \”ଭାବ ସମୁଦ୍ର\’ ଗ୍ରନ୍ଥ । ଏଥିରେ ଭଗବାନ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କଠାରେ ଭକ୍ତର ଅଭିମାନ ପସରାକୁ ଉଜାଡ଼ି ଦେଇଥିବାର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦତ୍ତ । ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ଦିନ ନନ୍ଦିଘୋଷ ଉପରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଗଲାବେଳେ ସେବକମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବଳରାମ ଅପମାନିତ ଓ ଲାଞ୍ôଛତ ହେଲେ । ଅପମାନ ସହ୍ୟ କରି ନ ପାରି ବଳରାମ ବାଙ୍କି ମୁହାଣ ସମୁଦ୍ର ତଟରେ ବାଲିରଥ ନର୍ମାଣ କରି ବଳରାମ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ତହିଁରେ ବିଜେ କରିବାପାଇଁ ଆକୁଳ କଣ୍ଠରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଭକ୍ତ ମନର ଆକୁଳ ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ଅଥୟ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ନନ୍ଦିଘୋଷର ରଥ ତ୍ୟାଗ କରି ବଳରାମଙ୍କ ବାଲିରଥରେ ବିଜେ ହେଲେ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଶତଚେଷ୍ଟା କରି ବଡ଼ଦାଣ୍‌ହରେ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥକୁ ଚକେ ଗଡ଼େଇବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇ ପାରି ନଥିବା ଗଜପତି ରାଜାଙ୍କ ସମେତ ଅସଂଖ୍ୟ ଭକ୍ତଗଣ ନିରାଶ ହୋଇପଡ଼ୁଥାନ୍ତି । ଏତିକିବେଳେ କାତର ରାଜା ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନବାଣୀ ହେଲୋ, ବଳରାମଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇ କ୍ଷମାଭିକ୍ଷା କରିବା ନିମନ୍ତେ । ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଦେଶକୁ ଅବଜ୍ଞା ନ କରି ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ଯାଇ କ୍ଷମାପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାରୁ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଫେରି ଆସିଲେ ନନ୍ଦିଘୋଷକୁ । ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ଘିଡ଼ିଘିଡ଼ି ଗଡ଼ିବା ଆରମ୍ଭ କଲା ଭକ୍ତ ବଳରାମଙ୍କ ଜୟଧ୍ୱନିରେ ।
ବଳରାମ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରତି ମନର ଅଭିମାନକୁ ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଭର୍ତ୍ସନା କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ହୃଦୟର ଭାବ ସମୁଦ୍ର ଉଛୁଳି ଉଠିଛି ।
ବଟ ଅବକାଶ :
ଏହା ଗୋଟିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଭକ୍ତି ରସାତ୍ମକ ପୁସ୍ତିକା, ଯେଉଁଥିରେ ନୀଳାଚଳ ପତି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମ ରୂପେ କଳନା କରିବା ସହ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଅବକାଶ ବର୍ଣ୍ଣନା ଏବଂ ସୁବର୍ଣ୍ଣଝରି ଧରି ବଳରାମଙ୍କ ଲଙ୍କାଯାତ୍ରା ପ୍ରଭୃତି ଘଟଣା ନାଟକୀୟ ଭାବେ ଦାଣ୍ଡି ବୃତ୍ତିରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ କଳ୍ପବଟ ପାଖରେ ଅବକାଶ ନୀତି ନିମିତ୍ତ ମାର୍କଣ୍ଡେ ଖଟ ବୋହି ଆଣିବା, ଯମେଶ୍ୱର ଶେଯ ପାରିବା, ଲୋକେଶ୍ୱର ମୁଚୁଳାମାନ ଆଣିବା, ରାମେଶ୍ୱର କର୍ପୂର ରଜ ସିଞ୍ôଚବା, ହଟକେଶ୍ୱର ବଟେଶ୍ୱର ଓ ପଞ୍ଚମୁଖୀ ତ୍ରିଲୋଚନ ଚାନ୍ଦୁଆ ଟାଣିବା ଆଦି ବର୍ଣ୍ଣନା ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିଛି । ଖାଲି ସେତିକି ନୁହେଁ, ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଲଙ୍କାଯାତ୍ରାର ଆୟୋଜନ ଅବସରରେ ଋଷି ମହର୍ଷି, ସ୍ୱର୍ଗର ଗନ୍ଧର୍ବ, ଅପ୍‌ସରା, ବିଭିନ୍ନ ନଦନଦୀ ଓ ଜଗତର ସର୍ବ ଦେବଦେବୀ ଏହି ସେବାକୁ ପରମ ସୌଭାଗ୍ୟ ଭାବି ନିଜକୁ ସାମିଲ କରିଛନ୍ତି । ଭଗବାନ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ସାରା ଜଗତର ନମସ୍ୟ ରୂପେ କବି ଉକ୍ତ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛନ୍ତି ।
ପାହାନ୍ତି ଅବକାଶ ବେଳେ ସୁବର୍ଣ୍ଣଝରି ନଥିବା ଜାଣିପାରି ବଳରାମ ଦାସ ନିଜ ମଠକୁ ଯାଇ ଝରିଟିକୁ ଧରି ଆଣିଛନ୍ତି । ଏହା ଦେଖି ପାଳିଆ ସେବକମାନେ ତାଙ୍କୁ ଚୋର ବୋଲି ଭର୍ତ୍ସନା କରିବା ସହ ରାଜାଙ୍କ ନିକଟରେ ଦଣ୍ଡ ଦେବାପାଇଁ ଉପସ୍ଥିତ କରାଇଛନ୍ତି । ବଳରାମ ପୂର୍ବ ରାତିରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ସହ ଲଙ୍କା ଭ୍ରମଣ କରିଥିବା ଓ ଏହାର ପ୍ରମାଣ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଗଳାରେ ଲମ୍ବିଥିବା ମଲ୍ଲୀଫୁଲ ହାର, ମୁକ୍ତାମାଳ ବୋଲି ପ୍ରକାଶ କରିବା ଫଳରେ ରାଜା ଏସବୁ ସ୍ୱଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଗଲେ । କବି ନିଜର ଅଲୌକିକ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦର୍ଶନ ଅପେକ୍ଷା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହିମା କୀର୍ତ୍ତନକୁ ଉକ୍ତ ପୁସ୍ତିକାରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଛନ୍ତି ।
ବେଦାନ୍ତ ସାର ଗୁପ୍ତ ଗୀତା :
ଜୀବ ପରମତତ୍ତ୍ୱ, ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ, ପିଣ୍ଡ-ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ତତ୍ତ୍ୱ, ଷଟ୍‌ଚକ୍ର ନିରୂପଣ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ଗୁଢ଼ତତ୍ତ୍ୱର ଆଲୋଚନା ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ରହିଛି । ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ଏହା ଗୋଟିଏ ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ପଦ । ଭକ୍ତିର ଉଦୟ ପାଇଁ ଆତ୍ମାକୁ ଚିହ୍ନିବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ଭକ୍ତିକୁ ଆୟତ କଲେ ଯୋଗକୁ ଆୟତ କରିହେବ । କବି ବଳରାମ ଭକ୍ତି ଓ ଯୋଗର ଗୁଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖିଛନ୍ତି –
“ଆତ୍ମା ଚିହ୍ନିଲେ ଭକ୍ତି ହୋୟେ । ଭକ୍ତିରୁ ଯୋଗ ଯେ ଉଦୟେ ।ା
ୟେ ଭକ୍ତି ଯୋଗ ଯେ ଜାଣଇ । ସକଳ ଆତ୍ମା ସେ ଦେଖଇ ।ା”
\”ବେଦାନ୍ତ ସାର ଗୁପ୍ତ ଗୀତା\’ରେ ବଳରାମଙ୍କ ଭକ୍ତିଭାବର ଏକ ଅଲୌକିକ ଚିତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଜାତିରେ ଶୂଦ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ମୁଖରେ ବେଦାନ୍ତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଶୁଣି ପଣ୍ଡିତମାନେ କ୍ରୋଧାନ୍ୱିତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ରାଜା ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବ ଏହା ଶୁଣି ବଳରାମଙ୍କୁ ଭର୍ତ୍ସନା କଲେ । ବଳରାମ ଏଥିଷର ଆତଙ୍କିତ ନ ହୋଇ ଉତ୍ତର ଦେଲେ, ଏପରିକି ସେ ଯାହା ମଥଶରେ ହାତ ଦେବେଳ ସେ ମଧ୍ୟ ବେଦାନ୍ତ ଗାଇବ । ପରଦିନ ଏଥିପାଇଁ ସେ ପରୀକ୍ଷାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ । ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ କରୁଣା ଲାଭ କରି ମୂର୍ଖ ହରିଦାସ ମଥାରେ ବଳରାମ ହାତ ଦେବାରୁ ସେ ଅନର୍ଗଳ ବେଦାନ୍ତ ଗାଇଲା । ଏଭଳି ଏକ ଅଲୌକିକ ଘଣଟା ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରତି ବଳରାମଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଥିବା ପ୍ରଗାଢ଼ ଭକ୍ତିର ଫଳ ବୋଲି ସେ ଉକ୍ତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି ।
ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ :
ବଳରାମ ଦାସଙ୍କର \”ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୁରାଣ\’ ଗୋଟିଏ ଅମୂଲ୍ୟ ପୁସ୍ତକ । ଦୀର୍ଘ ପାଞ୍ଚଶତ ବର୍ଷ ତଳେ ରଚିତ ଏହି ପୁରାଣ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଅମଳିନ । ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ଉତ୍କଳର ଘରେଘରେ । ଗୁରୁବାର ଦିନ ମା\’ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପୂଜା-ଆରାଧନା ପାଇଁ ଏହି ପୁରାଣ ପାଠ କରି କୁଳବଧୂ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷା କରିଥାଏ । ତା\’ ସଂସାର ସୁଖମୟ ହେଉ । ଧନଧାନ୍ୟରେ ପୂରି ଉଠୁ । ଅଭାବ କଷଣ ଦୂର ହେଉ – ଏହି କାମନା କରି ନାରୀଟିଏ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ବ୍ରତ କରେ । ଜନପ୍ରିୟ ଏହି ପୁସ୍ତକରେ ଜାତିଭେଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଭାବେ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଛି । ଚଣ୍ଡାଳୁଣୀ ଘରେ ନୈବେଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବାରୁ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ଆଦେଶରେ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରବେଶକୁ ବାରଣ କରିଥିଲେ । ପରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ୱୟଂ ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ର ନାନା ଦୁଃଖ କଷ୍ଟ ଓ ଯାତନା ଭୋଗକଲେ । ଲକ୍ଷ୍ମୀଛଡ଼ା ଦୁଇଭାଇ କ୍ଷୁଧାତୁର ଅବସ୍ଥାରେ ଅସହାୟ ହୋଇ ସମୁଦ୍ର ତଟରେ ନିର୍ମିତ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଉଆସରେ ସୁସ୍ୱାଦୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଭକ୍ଷଣ କରିଥିଲେ । ନିଜର ଭୁଲ୍ ବୁଝିପାରି ଦୁଇଭାଇ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଫେରାଇ ନେବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ । ଚାଣ୍ଡାଳ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଭେଦକୁ ପ୍ରଶ୍ରୟ ନ ଦେବା ପାଇଁ ଜଗନ୍ନାଥ ସତ୍ୟ କରିବାରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଫେରିଲେ ।
ଏହା ବ୍ୟତୀତ କବିଙ୍କ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଗ୍ରନ୍ଥ \”ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣ\’ରେ ପୂର୍ବଜନ୍ମରେ ସେ ଶ୍ରରାମ ଭକ୍ତ ଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଯିଏ ଜଗନ୍ନାଥ ସିଏ । ଦିହୁଡ଼ି ଧରି ସେ ରାମାୟଣର ଆମୂଳଚୂ ଘଟଣା ଦେଖିଛନ୍ତି । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଆଜ୍ଞାରେ ସେ କଳିଯୁଗର ଶୂଦ୍ରମୁନି ବଳରାମ ଦାସ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଳଙ୍କାକାଣ୍ଡରେ ସେ ଏହାର ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି ।
ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥଟି ଓଡ଼ିଆରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ରାମାୟଣ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରର ଏହି ଅମୂଲ୍ୟ କୃତି ସାରଳା ଦାସଙ୍କ ମହାଭାରତ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ଭାଗବତ ଭଳି ବେଶ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ । ବାଲ୍ମିକୀଙ୍କ ସଂସ୍କୃତ ରାମାୟଣର କଥାବସ୍ତୁକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଆରେ ରଚିତ ଏହି ମହାକାବ୍ୟ ଲାଗି କବି ବଳରାମ ମହିମାମଣ୍ଡିତ ହୋଇଛନ୍ତି ।
ସେହିପରି \”କାନ୍ତ କୋଇଲି\’, \”କାକପୋଇ\’, \”ଛ ଚଉପଦୀ\’, \”ଅମରକୋଷ ଗୀତା\’, \”ଜ୍ଞାନ ଚୂଡ଼ାମଣି\’, \”ପାଦ ବର୍ଣ୍ଣନା\’, \”ବ୍ରହ୍ମପୁରାଣ\’, \”ବେଢ଼ା ପରିକ୍ରମା\’, \”ଦୀପ୍ତିସାର ଗୀତା\’, \”ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଭୂଗୋଳ\’, \”ମନୁଗୀତା\’, \”ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତ ଗୀତା\’, \”ହନୁମାନ ଚଉତିଶା\’, \”ସପ୍ତାଙ୍ଗ ଯୋଗ ସାରଟୀକା\’, \”ପଣସ ଚୋରି\’, \”ମୃଗୁଣୀ ସ୍ତୁତି\’, \”ଟୀକା ମହାଭାରତ\’, \”ଗଣେଶ ବିଭୂତି ଟୀକା\’, \”ବିରାଟ ଗୀତ\’, \”ଉଦ୍ଧବ ଗୀତା\’, \”କର୍ଣ୍ଣଦାନ\’, \”କମଳଲୋଚନା ଚଉତିଶା\’, \”ଛତ୍ରିଶ ଗୁପ୍ତଗୀତା\’, ଆଦି ବଳରାମଙ୍କ ଅମର କୃତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ କୃତିରେ କବି ଯୋଗ ଓ ଧର୍ମ ଦର୍ଶନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ସମାଜକୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ଦେଇଛନ୍ତି । ଭକ୍ତି ଓ ଭଗବାନଙ୍କ ଜୟଗାନ ହୋଇଛି କବି ବଳରାମଙ୍କ ସବୁ ସୃଷ୍ଟିର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ହରି ଭକ୍ତିରେ ତନ୍ମୟ କବିଙ୍କୁ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ \”ମତ୍ତ ବଳରାମ\’ ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ପରମ ଭକ୍ତ ଭାବରେ ପରିଚିତ ବଳରାମ ଦାସ ଜଣେ କାଳଜୟୀ କବି ଭାବରେ ସର୍ବଜନ ସ୍ୱୀକୃତ । ତାଙ୍କ ଭକ୍ତି ଓ କୃତିର ପଟ୍ଟାନ୍ତର ନାହିଁ ।