କାର୍ପ ଜାତୀୟ ମାଛ ଯାଆଁଳ ପାଇଁ ପୋଖରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ପରିଚାଳନା

ମଧୁର ଜଳ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ୱାରା ଉଦ୍‌ଭାବିତ ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମବନ ଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀରୁ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିଛି । ପୋଖରୀର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇ ଶୀଘ୍ର ବଢ଼ୁଥିବା କାର୍ପଜାତୀୟ ମାଛ (ଯଥା - ଭାକୁର, ରୋହି ଓ ମିରିକାଳି) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପ।।ତରେ ଚାଷ କରିବା ଓ ଏହି ପଦ୍ଧତିର ବିଶେଷତ୍ୱ । ମାଛ ଚାଷ ପାଇଁ ପ୍ରଥମରୁ ଯଦି ସବୁ ଦିଗ ପ୍ରତି ଠିକ୍ ଭାବେ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଆନଯାଏ, ତାହେଲେ ଉତ୍ପାଦନର ପ୍ରାୟ ୨୦ ଭାଗ ପୋଖରୀରେ ମରିଯାଆନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ମାଛ ଚାଷ ପାଇଁ ନର୍ସରୀ ଓ ରିଆରଂ ପଖେରୀଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଓ ପରିଚଳନା ଉପରେ ପ୍ରଥମରୁ ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦେବା ପ୍ରୟୋଜନ ।

ଏଥିପାଇଁ କେତେକ ବିଶେଷ ଦରକାରୀ ପଦ୍ଧତି :
୧. ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀର ଉପଯୁକ୍ତ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଉଚିତ । ପୋଖରୀରୁ ପ୍ରଥମେ ଦଳ ସଫା କରି ଏହା ଭିତରେ ଥିବା ପୁରୁଣା ମାଛଗୁଡ଼ିକୁ ଜାଲ ସାହାଯ୍ୟରେ ବାହାର କରିଦିଆଯାଏ । ତାପରେ ପୋଖରୀର ଜଳ ନିଷ୍କାସନ କରି କିମ୍ବା ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୨୦୦୦-୨୫୦୦ କି.ଗ୍ରା. ହିସାବରେ ପକାଇ ସବୁ ପ୍ରକାର ମାଛଗୁଡ଼ିକୁ ମାରି ଦିଆଯାଏ । ଏହି ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ମାଛଗୁଡ଼ିକ ମାରିବା ବ୍ୟତୀତ ପରେ ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇବାର ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ପିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର ୧୫/୨୦ ଦିନ ପରେ ପୋଖରୀରେ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ଉଚିତ ।
୨. ପୋଖରୀର ଜଳ ଯଦି ଅମ୍ଳଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୨୦୦-୨୫୦ କି.ଗ୍ରା. ଚୂନ ପକାଇ ଜଳକୁ ବିଶୋଧିତ କରାଇବା ଉଚିତ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପୋଖରୀରେ ଜଳ ପରିଷ୍କାର ରହେ ଓ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।
୩. ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର ନ କରିଥିଲେ ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ କଞ୍ଚା ଗୋବର ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୧୦,୦୦୦ କି.ଗ୍ରା. ହିସାବରେ ଦିଆଯିବା ଉଚିତ ।
୪. ଗୁଣ୍ଡ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବାର ପୂର୍ବଦିନ ଶସ୍ତା ସାବୁନ ଗରମ ପାଣିରେ ମିଶାଇ ଯେକୌଣସି ଖାଇବା ତେଲ ସହିତ (୫୪ କି.ଗ୍ର. ସାବୁନ ଓ ୧୮ କି.ଗ୍ରା. ତେଲ ହେକ୍ଟର ପିଛା) ଗୋଳାଇ ନର୍ସରୀ ଜଳର ଉପରି ଭାଗରେ ପକାଇବା ଉଚିତ । ପବନ କମ୍ ଥିବା ସମୟରେ ଏହି ମିଶ୍ରଣଟି ଏକ ପତଳା ଆବରଣ ଭଳି ଜଳର ଉପରି ଭାଗକୁ ଆବୃତ୍ତ କରି ରଖେ ଓ ଏହାଦ୍ୱାରା ପାଣିରେ ଥିବା ପୋକଗୁଡ଼ିକ ମରିଯାଆନ୍ତି । ପୋକଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଯାଆଁଳମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରେ କ୍ଷତିକାରକ ।
୫. ସାଧାରଣତଃ ସକାଳେ କିମ୍ବା ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଯାଆଁଳ ନର୍ସରୀରେ ଛାଡ଼ିବା ଉଚିତ୍ । ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୨ରୁ ୩ ନିୟୁତ ହିସାମରେ ଗୁଣ୍ଡ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ଉଚିତ୍ । ପ୍ରତି ନର୍ସରୀରେ ଏକ ପ୍ରକାର ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ଦରକାର । ଏହାଦ୍ୱାରା ଶତକଡ଼ା ୫୦ ଭାଗରୁ ଅଧିକ ଯାଆଁଳ ଆମଦାନୀ ହୋଇପାରିବ । ୧୫ ଦିନ ଭିତରେ ଯାଆଁଳଗୁଡ଼ିକ ୨୫ରୁ ୩୦ ମି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼ିଥାନ୍ତି ।
୬. ନର୍ସରୀମାନଙ୍କର ପ୍ରାକୃତକ ଖାଦ୍ୟ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଦରକାର । ଏହା ବୃତୀତ ସରୁ କୁଣ୍ଡା ଓ ବାଦାମ ପିଡ଼ଆ ସମାନ ସମାନ ଭାଗ ମିଶାଇ ଯାଆଁଳଗୁଡ଼ିକୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ । ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ପରଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ଦେବା ଦରକାର । ଖାଦ୍ୟର ପରିମାଣ ଦିନକୁ (ପ୍ରଥମ ୫ ଦିନ ପାଇଁ) ଯାଆଁଳମାନଙ୍କ ମୋଟ ଓଜନ ଚାରିଗୁଣ ହେବା ଦରକାର । ପାଞ୍ଚଦିନ ପରେ ଖାଦ୍ୟର ପରିମାଣ ଦୁଇଗୁଣ କରାଯାଇପାରେ । ଏହି ପରିମାଣ ଖାଦ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟହ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଦୁଇ ଥରରେ ଦିଆଯିବା ଭଲ ।
୭. ୧୫ ଦିନ ପରେ ଯାଆଁଳ ସବୁ ଜାଲ ପକାଇ ଧରିନେବା ଭଲ । ମେଘୁଆ ପାଗ କିମ୍ବା ଅତି ଖରାପ ।ଗରେ ଯାଆଁଳ ଧରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଯାଆଁଳ ଧରିବାର ଗୋଟିଏ ଦିନ ଆଗରୁ ଖାଦ୍ୟ ଦେବା ବନ୍ଦ କରିବା ଉଚିତ, ନଚେତ୍ ସେମାନଙ୍କ ଅନ୍ତନାଳୀ ଖାଦ୍ୟରେ ପୁରି ରହିଲେ, ଧରିବା ସମୟରେ ଓ ପରେ ସେମାନେ ମରିଯାଆନ୍ତି । ଦୂରକୁ ଯାଆଁଳ ପଠାଇବାର ଥିଲେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ୩/୪ ଘଣ୍ଟା ଯାଏ କନା ହାପା ଭିତରେ ରଖିବା ଭଲ ।
୮. ଗୋଟିଏ ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀରେ ଗୋଟିଏ ଋତୁରେ ଦୁଇ ବା ଅଧିକ ଥର ଯାଆଁଳ ଚାଷ ସମ୍ଭବପର । କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିଥର ଯାଆଁଳ ବାହାର କରି ପୁଣି ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ଭଲ ।
ସାଧାରଣତଃ ୩/୪ ଦିନର କାର୍ପ ଜାତୀୟ ଗୁଣ୍ଡ ଯାଆଁଳ ପ୍ରଜନନରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିବା ଯାଆଁଳ ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀରେ ଛଡ଼ାଯାଇଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଖାଣ୍ଟି ହୋଇଥିବାରୁ ମାଛ ଚାଷ ନିମନ୍ତେ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ । ଏଥିପାଇଁ ୦/୦୪ ହେକ୍ଟର (୦.୧ ଏକର) ଆୟତନ ପୋଖରୀ ଅଧିକ ସୁବିଧାଜନକ ।
ଅଭିପାଳନ (ରିଆରିଂ) ପୋଖରୀର ଉପଯୁକ୍ତ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ
ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀରେ ପାଳନ କରିଥିବା ମାଛ ଯାଆଁଳକୁ ପୁଣି ବଢ଼ାଇ ମାଛ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ କରିବା ଅଧିକ ଦରକାରୀ ଅଟେ । ଦୁଇ ସପ୍ତାହର ମାଛ ଯାଆଁଳଗୁଡ଼ିକ ସହରେ ଶିକାରୀ ମାଛମାନଙ୍କର କବଳରେ ପଡ଼ିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି ଛୋଟ ଯାଆଁଳଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ୟୁନ ପକ୍ଷେ ୭୫ରୁ ୧୦୦ ମି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରିଆରିଂ ପୋଖରୀରେ ବଢ଼ାଇବା ଦରକାର । ରିଆରିଂ ପୋଖରୀଗୁଡ଼ିକ ୦.୧ ହେକ୍ଟର ହେବା ଭଲ । ଏସବୁ ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀ ପାଖରେ ହୋଇଥିଲେ ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀକୁ ଯାଆଁଳ ରିଆରିଂ ପୋଖରୀରେ ଛାଡ଼ିବା ପକ୍ଷେ ବିଶେଷ ସୁବିଧାଜନକ ।
ଛୋଟ କାର୍ପ ଯାଆଁଳ ବଢ଼ାଇବା ପ୍ରଣାଳୀ
୧. ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ପୋଖରୀରୁ ସବୁ ପ୍ରକାର ଦଳ ବାହାର କରିଦେବା ଦରକାର ।
୨. ନର୍ସରୀ ପୋଖରୀ ଭଳି ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ପକାଇ ସବୁ ପ୍ରକାର ମାଛ ମାରିଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
୩. ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ଜୈବିକ (ଗୋବର) ଓ ଅଜୈବିକ (ୟୁରିଆ, ସୁପର ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ପ୍ରଭୃତି) ସାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କଞ୍ଚା ଗୋବର ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୨୫୦୦ କି.ଗ୍ରା. ଓ ୟୁରିଆ ଯୁକ୍ତ ସୁପର ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ୧୪୦ କି.ଗ୍ରା. + ୬୮ କି.ଗ୍ରା. ହିସାବରେ ତିନି କିମ୍ବା ଚାରି ଥରରେ କିଛି ଦିନ ଅନ୍ତରରେ ପୋଖରୀରେ ପକାଇବା ଦରକାର ।
୪. ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ପୋଖରୀରେ କାର୍ପ ଜାତୀୟ ଯାଆଁଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତରେ (ଭାକୁର-୧, ରୋହୀ ଓ ମିଳିକାଳୀ-୧) ଛାଡ଼ି ଚାଷ କରାଯାଏ । ଏହି ଅନୁପାତ ପୋଖରୀର ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖି ସାମାନ୍ୟ ବଦଳାଇ ଯାଇପାରେ ।
୫. ବାଦାମ ପିଡ଼ିଆ ଗୁଣ୍ଡ ଓ କୁଣ୍ଡା ସମାନ ଅନୁପାତରେ ମିଶାଇ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ ହିସାବରେ ଯାଆଁଳମାନଙ୍କୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଇପାରେ । ଏହି ଖାଦ୍ୟର ପରିମାଣ ଛାଡ଼ିଥିବା ଯାଆଁଳରେ ଶତକଡ଼ା ୫ ଭାଗ ହେବା ଉଚିତ୍ । ଯାଆଁଳ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ଏକ ଲକ୍ଷରୁ ଦୁଇ ଲକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଛଡ଼ା ଯାଇପାରେ ।
୬. ସାଧାରଣତଃ ରିଆରିଂ ପୋଖରୀରେ ଯାଆଁଳ ତିନି ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚଢ଼ାଯାଇପାରେ । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଯାଆଁଳଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟ ୭୫ରୁ ୧୦୦ ମି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼ିଥାନ୍ତି । ଯତ୍ନ ସହକାରେ ଚାଷ କଲେ ଶତକଡ଼ା ୭୫ ଭାଗରୁ ଅଧିକ ବଡ଼ ଯାଆଁଳ ଆମଦାନୀ କରାଯାଇପାରେ ଓ ଏହାଦ୍ୱାରା ମାଛଚାଷୀମାନେ ଅଧିକ ଲାଭବାନ ହେବେ ।
ଉନ୍ନତ ମତ୍ସ୍ୟ ଯାଆଁଳ ଉତ୍ପାଦନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ଜାତୀୟ ମାଛମାନଙ୍କର ପରିପାଳନ, ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ତଥା ସଙ୍କରୀକରଣ ।
ମାଛଚାଷ ଗୋଟିଏ ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟ ରୂପେ ଆମ ଦେଶରେ ବେଶ୍ ଅ।।ଦୃତ ହୋଇପାରିଛି । ଯେକୌଣସି ଚାଷରେ ଲାଭ ପାଇବାକୁ ହେଲେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଉନ୍ନତ କିସମର ନିରୋଳା ବିହନ କଥା ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ମାଛଚାଷରେ ମଧ୍ୟ ଉନ୍ନତ କିସମର ନିରୋଳା ବିହନର ଭୂମିକା ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶି । ଭାକୁଡ଼, ରୋହୀ, ମିରିକାଳୀ, ବିଲାତି ରୋହୀ / ସାଇପ୍ରିନ୍‌ସ କାର୍ପ) ରୂପାମେଟି (ସିଲଭରକାର୍ପ ଦଳଖାଇ) ଗ୍ରାସ୍‌କାର୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ମାଛମାନେ ଆମ ଦେଶରେ ତଥା ଏସିଆ ମହାଦେଶରେ ଉନ୍ନତ କିସମ ମାଛରୂପେ ପରିଗଣିତ । ଏମାନଙ୍କ ସହିତ କେତେଗୋଟି ସଙ୍କର ଜାତୀୟ ମାଛ ମଧ୍ୟ ଅଧୁନା ମାଛ ଚାଷରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଲେଣି । ଉପରୋକ୍ତ ଉନ୍ନତ କିସମର ମାଛ ଓ ସଙ୍କର ଜାତୀୟ ମାଛମାନେ ଆବଦ୍ଧ ପୋଖରୀର ସ୍ଥିର ଜଳରେ ଅଣ୍ଡା ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଫଳରେ ପୋଖରୀ ଜଳରେ ଏମାନେ ସ୍ୱତଃ ବଂଶ ବିସାର କରିବା ସମ୍ଭବ ହୁଏନାହିଁ । ପରନ୍ତୁ ଏମାନଙ୍କଠାରୁ ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ ତଥା ସଂଗ୍ରହ ନିମନ୍ତେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ତଥା ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟା ଆରୋପ କରାହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ କୃତ୍ରିମ ପ୍ରଜନନ କୁହାଯାଏ । (ହାଇପୋ ଫାଇଜେସନ୍‌)
ଉନ୍ନତ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମାଛମାନଙ୍କ ପରିଚାଳନା :
ଜଳ ବିନା ମାଛଚାଷର ଚିନ୍ତା କରାଯାଇନପାରେ । ତେଣୁ ମାଛମାନଙ୍କ ପରିପାଳନ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଉପଯୁକ୍ତ ପୋଖରୀର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ପୋଖରୀଟି ଆୟତାକାର ଏବଂ ଦଶମିକ ଏକରୁ ଦଶମିକ ତିନି ହେକ୍ଟର ହେଲେ ଭଲ । ଖରାଦିନେ ଅତି କମ୍‌ରେ ଚାରିଫୁଟ ପାଣି ଧରି ରଖିପାରୁଥିବା ପୋଖରୀ ହିଁ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମାଛଙ୍କ ପରିପାଳନ ନିମନ୍ତେ ଉପଯୁକ୍ତ । ଏହି ମାଛମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ ବିହନ ଅମଳ ନିମନ୍ତେ ପୋଖରୀରେ ମାଛମାନଙ୍କୁ ପାଳନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ପୋଖରୀଟିକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
ପୋଖରୀର ପ୍ରସ୍ତୁତି ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କରାହୋଇଥାଏ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ସର୍ବପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟଟି ହେଲା ପୋଖରୀରୁ ଅବାଞ୍ôଚତ ଜୀବଜନ୍ତୁ ତଥା ମାଛମାନଙ୍କୁ ନିରାକରଣ କରିବା । ଅବାଞ୍ôଚତ ମାଛ ତଥା ଜଳଜ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ପରିପାଳିତ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମାଛମାନଙ୍କ ସହିତ, ଖାଦ୍ୟ, ଅମ୍ଳଜାନ ତଥା ବାସସ୍ଥାନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦିତା କରିଥାନ୍ତି । ଅବାଞ୍ôଛତ ମାଛ ଛଡ଼ା ଜଳଜ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ନିରାକରଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଆମ ଦେଶରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ ।
ପ୍ରଥମ ଉପାୟଟି ବେଶ୍ ଫଳପ୍ରଦ ତଥା ଲାଭଜନକ । ଏଥିରେ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୨୫୦୦ କେ.ଜି. ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆକୁ ବସ୍ତାବସ୍ତା କରି ରାତିରେ ପୋଖରୀ ପାଣିରେ ଭିଜାଇ ଦିଆଯାଏ । ପରଦିନ ୧୦ରୁ ୧୨ଟା ଭିତରେ ଏହାକୁ ପାଣିରେ ଭଲ ରୂପେ ମିଶାଇ ପୋଖରୀକୁ ଘାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଏ । ଖରା ହେଉଥିଲେ ଖରା ତାପ ଯୋଗୁ ଅଧିକ ସୁଫଳ ମିଳେ । ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ପ୍ରୟୋଗ ଫଳରେ ପୋଖରୀରେ ଥିବା ଚାଷ ଉପଯୋଗୀ ମାଛ ତଥଶ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଜଳଜ ଜୀବ ସେମାନଙ୍କ ଶରୀରର ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇବସନ୍ତି ଓ ପରେପରେ ମରି ଭାସନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ଜାଲରେ ଛାଣି ଖାଦ୍ୟ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ । ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆର ପ୍ରୟୋଗ ଫଳରେ ପୋଖରୀ ପାଣିର ଉର୍ବରତା ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ତେଣୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ପାଣିର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇବାକୁ ଖୁବ୍ କମ୍ ପରିମାଣର ଜୈବିକ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆ ପଡ଼ିଥିବା ପୋଖରୀ ପ୍ରାୟ ୨୧ ଦିନ ପରେ ମାଛମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ବାସ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ । ମହୁଲ ପିଡ଼ିଆରୁ ଏତେ ଗୁଡ଼ିଏ ସୁଫଳ ମିଳୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ସବୁବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ମିଳେନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହାର ଏକ ବିକଳ୍ପର ପନ୍ଥା ହେଲା ହେକ୍ଟର ପିଛା ୧୭୦ କେ.ଜି ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର ଓ ୧୦୦ କେ.ଜି. ୟୁରିଆ ।
ଅଦରକାରୀ ମାଛମାନଙ୍କ ନିରାକରଣ ପରେ ପରେ ପାଣିର ଅମ୍ଳତା ଓ କ୍ଷାରାଂଶର ସମତା ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଚୂନ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୨୫୦ କେ.ଜି. ଚୂନ ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼େ । ଅବଶ୍ୟ ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲେ ଚୂନର ଆବଶ୍ୟକତା କମ୍ ହୋଇଥାଏ । ୭.୫ ବା ୮.୦ ପି.ଏଚ୍‌.ମାନର ପାଣିମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ।
ପୋଖରୀର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୧୦,୦୦୦ କେ.ଜି. କଞ୍ଚା ଗୋବରକୁ ଜୈବିକ ସାର ରୂପେ ଏବଂ ୧୦୦୦ କେ.ଜି. ସିଙ୍ଗଲ୍ ସୁପର ଫସ୍‌ଫେଟ୍‌କୁ ଅଜୈବିକ ସାର ରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ଉପରୋକ୍ତ ସାର ପିଡ଼ିଆକୁ ପାଣିରେ ଏକା ଥରକେ ପକାଇ ନ ଦେଇ ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ୫/୭ କିସ୍ତିରେ ପକାଇବା ଉଚିତ ।
ଏହିପରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏକ ପୋଖରୀରେ ଉନ୍ନତ କିସମର ସୁସ୍ଥ ସବଳ ମାଛମାନଙ୍କୁ ପରିପାଳନ କରି ଅଧିକ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ କରାଯାଏ । ଡିସେମ୍ବର ମାସରୁ ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ନିକଟସ୍ଥ ନଈ ପୋଖରୀ ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରାକୃତିକ ଜଳରାଶିରୁ ରୋହୀ, ଭାକୁଡ଼, ମିରିକାଳୀ, ବିଲାତି ରୋହୀ, ଗ୍ରାସ୍‌କାର୍ପ, ସିଲଭର୍ କାର୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ମାଛମାନଙ୍କୁ ଧରିଆଣି ବଞ୍ôଚଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ଉପରୋକ୍ତ ପୋଖରୀରେ ଛଡ଼ାଯାଏ । ଏହି ମାଛମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ଓଜନ ଏକରୁ ଦୁଇ କେ.ଜି. ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିଲେ ଭଲ । ଗୋଟିଏ ହେକ୍ଟର ବିଶିଷ୍ଟ ପୋଖରୀରେ ୧୫୦୦ କେ.ଜି.ରୁ ୨୦୦୦ କେ.ଜି. ମାଛ ରଖାଯାଇପାରେ । ଭାକୁଡ଼, ରୋହୀ, ମିରିକାଳୀ, ଗ୍ରାସ୍‌କାର୍ପ ଓ ସିଲଭର୍ କାର୍ପକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୩:୨:୨:୧ ଅନୁପାତରେ ରଖାଯାଇ ପାରିଲେ ଭଲ ।
ଖତସାର ଦେବା ଦ୍ୱାରା ପାଣିର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଏକପ୍ରକାର ଛୋଟଛୋଟ ପୋକ ଜାତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ପ୍ଲାଂକଟନ୍ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ଲାଂକଟନ୍ ହେଲା ମାଛମାନଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ । ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟ ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ମଧ୍ୟ ମାଛମାନଙ୍କର ଶାରୀରିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ କେତେକ କୃତ୍ରିମ ଖାଦ୍ୟ ଦିଆଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଏକ ଭାଗ କାଣ୍ଡିଆ କୁଣ୍ଡା ଓ ଏକ ଭାଗ ବାଦାମ ପିଡ଼ିଆକୁ ମିଶାଇ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହି ଖାଦ୍ୟ ମାଛମାନଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓଜନର ଶତକଡ଼ା ଏକଭାଗ ପ୍ରତିଦିନ ଦୁଇଟି କିସ୍ତିରେ ଯଥା ସକାଳେ ଓ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଦିଆଯାଏ । ମାଛମାନଙ୍କର ଅଧିକ ଯତ୍ନ ନେବାକୁ ଚାହିଁଲେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟର ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟର ଉପାଦାନ ଓ ପରିମାଣ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା ।
୧. ବାଦାମ ପିଡ଼ିଆ ୭୦.୦୦ କେ.ଜି.
୨. କାଣ୍ଡିଆ କୁଣ୍ଡା ୨୮.୦୦ କେ.ଜି.
୩. ଡାଇକ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଫସ୍‌ଫେଟ୍‌ ୧.୫୦ କେ.ଜି.
୪. ସୋଡିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ (ଖାଇବା ଲୁଣ) ୦.୩୦ କେ.ଜି.
୫. ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଖଣିଜ ଲବଣ ୦.୧୦ କେ.ଜି.
୬. ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଭିଟାମିନ୍‌ ୦.୧୦ କେ.ଜି.
ସର୍ବମୋଟ ୧୦୦.୦୦ କେ.ଜି. (ଏକ କ୍ୱିଣ୍ଟାଲ)
ପ୍ରଜନନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ମେରୁଦଣ୍ଡି ପ୍ରାଣୀର ମସ୍ତିଷ୍କର ନିମ୍ନ ଭାଗରେ ଛୋଟ ମଟର ଦାନାପରି ଗୋଟିଏ ଗ୍ରନ୍ଥି ଥାଏ । ଏହାକୁ ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥି କୁହାଯାଏ । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ଏକ ପ୍ରକାର ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ରକ୍ତରେ ମିଶେ । ଏହି ରସ ଶରୀରର ପ୍ରଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ମାଛ ଗୋଟିଏ ମେରୁଦଣ୍ଡି ପ୍ରାଣୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ମଧ୍ୟ ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ଉପରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଜାତୟ ମାଛମାନେ ପୋଖରୀର ଆବଦ୍ଧ ତଥା ସ୍ଥିର ଜଳରେ ଅଣ୍ଡା ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । କାରଣ ସ୍ଥିର ଜଳରେ ରହିଲେ ଏହି ମାଛମାନଙ୍କର ପିଟ୍ୟୁଟାରୀରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ରକ୍ତରେ ମିଶେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ମାଛର ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥି ଆଣି ଘୋଟି ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ଆକାରରେ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମାଛକୁ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ଅତିରିକ୍ତ ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ରସ ରକ୍ତରେ ମିଶିବା ପରେ ହିଁ ମାଛମାନେ ଅଣ୍ଡା ଦେଇଥାନ୍ତି । ଉକ୍ତ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ହାଇପୋ ଫାଇଜେସନ୍ ବା ମାଛମାନଙ୍କର କୃତ୍ରିମ ପ୍ରଜନନ କୁହାଯାଏ । ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥି ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପାଇଁ ହେଲେ ସେହି ଜାତୀୟ ଅନ୍ୟ ମାଛଙ୍କୁ କାଟି ସେମାନଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରୁ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପାଇଁ ହୋଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ବିଲାତି ରୋହୀ ମାଛଙ୍କୁ କାଟି ସେମାନଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରୁ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପାଇଁ ହୋଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ବିଲାତି ରୋହି ମାଛର (ସାଇପ୍ରିନସ୍‌) ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଖୁବ୍ ଭଲ କାମ ହୋଇଥାଏ । ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥି, ସଦ୍ୟ ସତେଜ ମାଛରୁ ବା ଅଳ୍ପ ସମୟ ପାଇଁ ବରଫରେ ରହିôତବା ମାଛରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସଂଗୃହୀତ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକ ଆବସୁଲ୍ୟଟ୍ ଆଲ୍‌କହଲ୍ ବା ଏସିଟୋନ୍‌ରେ ସାଇତି ରଖାଗଲେ ବହୁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହେ ।
ଲିଙ୍ଗ ନିରୂପଣ ଓ ପ୍ରଜନନ ପ୍ରଣାଳୀ :
ଡିସେମ୍ବରଠାରୁ ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଯେତେବେଳେ ମାଛଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଜଳରାଶିକୁ ଧରା ହୋଇ ସେମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାହୋଇଥିବା ପୋଖରୀରେ ଛଡ଼ାଯାଏ, ସେତେବେଳୋ ଏହି ମାଛମାନଙ୍କର ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନଥାଏ । ଏପ୍ରିଲ ମେ ମାସ ବେଳକୁ ମାଛମାନଙ୍କର ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ଖୁବ୍ ସହଜ । ପୁରୁଷ ମାଛର ଗାଲି ପାଖ ପରର ଉପରିଭାଗ ମୋଟା ବାଲିଦାନା ପରି ରାଡ଼ରାଡ଼ୁଆ ଲାଗେ ଓ ମାଛର ତଳି ପେଟରେ ସାମାନ୍ୟ ଚାପ ଦେଲେ ଶୁକ୍ରରସ ଝରିପଡ଼େ । ଏହି ସମୟରେ ମାଲ ମାଛମାନଙ୍କର ଗାଲିସି ପାଖ ପରଟି ଖୁବ୍ କୋମଳ ଓ ନାଳୁଆ ଲାଗେ । ଅଣ୍ଡାଥିବା ଯୋଗୁଁ ପେଟଟି ଫୁଲିଥାଏ ଓ ଜନନେନ୍ଦ୍ରିୟ ଲାଲ ଓ ସ୍ମିତ ଦେଖାଯାଏ ।
ଆମ ଦେଶର ଜଳବାୟୁ ଅନୁସାରେ ମୌସୁମୀ ପ୍ରବାହର ଆରମ୍ଭରେ ମାଛମାନଙ୍କର ଅଣ୍ଡା ଦେବା ପ୍ରବୃତ୍ତି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଏ । ଏହି ପ୍ରବୃତ୍ତି ୨/୩ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୁହେ । ଏହା ଠିକ୍ ସମୟରେ ସୁସ୍ଥ ସବଳ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ପୁରୁଷ ଓ ମାଈ ମାଛଙ୍କୁ ବଛାଯାଇ ପ୍ରଜନନ ପାଇଁ ମନୋନୀତ କରାଯାଏ ।
ସ୍ଥିର ଜଳରେ ହାପା (ମଶାରୀ ଜାଲ) ରଖି ବା ଗୋଲାକାର ସିମେଣ୍ଟ କୁଣ୍ଡରେ ପ୍ରଜନନ କରାଯାଏ । ଯେଉଁଦିନ ପ୍ରଜନନ ହେବା କଥା ସେହିଦିନ ସକାଳୁ ପୋଖରୀରେ ଜାଲ ପକାଇ ପୁରୁଷ ଓ ମାଈ ମାଛମାନଙ୍କୁ ପୃଥକ କରାଯାଏ । ଅପରାହ୍ନ ୪ଟା ଓ ୫ଟା ବେଳକୁ ମାଈ ମାଛମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଦେହର ଓଜନ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତି କିଲୋ ଓଜନ ପିଛା ୩ରୁ ୪ ମିଲିଗ୍ରାମ ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥି ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ଆକାରରେ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ସମୟରେ ପୁରୁଷ ମାଛମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ନାହିଁ । ଛଅ ଘଣ୍ଟା ପରେ ପ୍ରାୟ ରାତି ୧୦ଟା ୧୧ଟା ବେଳକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ପାଇଁ ମାଈ ମାଛମାନଙ୍କୁ ଇଞ୍ଜେିକ୍‌ସନ୍ ଦିଆଯାଏ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଥରର ଅନୁପାତ ହେଲା ପ୍ରତି କେ.ଜି. ଓଜନ ୮ରୁ ୧୦ ମିଲିଗ୍ରାମ୍ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପୁରୁଷମାଛମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଦେହର ଓଜନ ଅନୁସାରେ ଏକ କେଜି ଓଜନ ପିଛା ୩ରୁ ୪ ମିଲିଗ୍ରାମ୍ ହାରରେ ପିଟ୍ୟୁଟାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥିକୁ ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ଆକାରରେ ଦିଆଯାଏ । ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ମାଛମାନଙ୍କ ପିଠି ପଟେ ଲାଞ୍ଜ ଆଡ଼କୁ ଦୁଇଟି କାତିର ମଧ୍ୟରେ ଦେବା ସହଜ ଓ ସୁବିଧା ।
ପ୍ରଜନନ ଯଦି ଗୋଲାକାର କୁଣ୍ଡରେ କରାଯାଏ ତେବେ ଗୋଟିଏ ମାଈ ମାଛ ସହିତ ସମ ଓଜନର ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ମାଛ ରଖାଯାଏ । ହାପାରେ ନେଲ ଗୋଯି, ମାଇ ମାଛ ସହିତ ଦୁଇଯି ପୁରୁଷ ମାଚ ନ ନହେଲେ ଭଲ ଫଳ ମିଳେନାହିଁ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ଛଅ ଘଣ୍ଟା ପରେ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରାୟ ରାତି ଦଉଇଟା ବେଳକୁ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଓ ମାଈମାଛ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତି । ପୁରୁଷ ମାଛମାନେ ମାଈମାଛଙ୍କ ଦେହରେ ଘସି ହୋଇ ଓ ମାଈ ମାଛଙ୍କ ଦେହ ଓ ପୁରୁଷ ମାଛ ଯଥାକ୍ରମେ ଅଣ୍ଡା ଓ ଶୁକ୍ରାଣୁ ପାଣି ଭିତରକୁ ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି । ଅଣ୍ଡା ଓ ଶୁକ୍ରର ମିଳନ ଦେହର ବାହାରେ ଅର୍ଥାତ୍ ପାଣିରେ ହୁଏ ଏବଂ ଭୃଣର ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ମାଛଗୁଡ଼ିକ ଅଣ୍ଡା ଦେବା ଆରମ୍ଭ କରିବାର ପ୍ରାୟ ଦୁଇଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଅଣ୍ଡା ଦେବା ଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ତାପରେ ଉଭୟ ମାଈ ଓ ପୁରୁଷ ମାଛମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୋଖରୀକୁ କାଢ଼ି ନିଆଯାଏ । ଯଦି କୌଣସି ମାଛ ଦୁର୍ବଳ ବା ଘାଇଲା ଜଣା ପଡ଼ୁଥାଏ, ତେବେ ତାକୁ ପାଣିରେ ନ ଛାଡ଼ି ବିକ୍ରୀ କରିଦେବା ଉଚିତ । ଅଣ୍ଡାଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ହାପାକୁ ବା କୁଣ୍ଡକୁ ନେଇ ଛୁଆ ଫୁଟିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଖାଯାଏ । ପ୍ରାୟ ୧୮ରୁ ୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଅଣ୍ଡାଗୁଡ଼ିକ ଫାଟି ଶିଶୁ ମାଛଗୁଡ଼ିକ ବାହାରକୁ ବାହାରି ଆସନ୍ତି । ଏମାନେ ପ୍ରାୟ ତିନିଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଶିଶୁ ମାଛମାନଙ୍କ ଶରୀର ୩ରୁ ୫ ମି.ମି. ହୋଇଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁଣ୍ଡ ଯାଆଁଳ କୁହାଯାଏ । ଗୁଣ୍ଡ ଯାଆଁଳକୁ ଚାଷ ଉପଯୋଗୀ ଯାଆଁଳରେ ପରିଣତ କରିବାକୁ ହେଲେ ଚାହିଦା ମୁତାବକ ଏମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ୟତ୍ର ଚାଷ କରିବାକୁ ହୁଏ ।
ଏ ତ ଗଲାର ରୋହୀ, ମିରିକାଳୀ ଓ ଭାକୁଡ଼ ମାଛଙ୍କ ପ୍ରଜନନ ବିଷୟରେ, ସିଲ୍‌ଭର୍ କାର୍ପ ଓ ଗ୍ରାସ କାର୍ପ ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍ ଦେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ସାଧାରଣ ଭାବରେ ପାଣି ଭିତରକୁ ଅଣ୍ଡା ଛାଡ଼ନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଇଞ୍ଜେକ୍‌ସନ୍‌ର ୬/୭ ଘଣ୍ଟା ପରେ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଓ ମାଈ ମାଛମାନଙ୍କୁ ଧରି ଆଣି ସେମାନଙ୍କ ପେଟକୁ ଚାପ ଦେଇ ଗୋଟିଏ ବେସିନ୍‌ରେ ବା ଯେ କୌଣସି ଏକ ପ୍ରଶସ୍ତ ପାତ୍ରରେ ଅଣ୍ଡା ବା ଶୁକ୍ରାଣୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ମିଳନ କରାଯାଏ । ଶୁକ୍ରାଣୁ ଓ ଅଣ୍ଡା ସଂଗ୍ରହ ସମୟରେ ଏହାକୁ ଏକ ପର ସାହାଯ୍ୟରେ ଘାଣ୍ଟିଲେ ଭ୍ରୁଣ ସୃଷ୍ଟିର ମାନ ବଢ଼ିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଷ୍ଟିପିଙ୍ଗ୍ କୁହାଯାଏ ।
ବିଜ୍ଞାନର ଉନ୍ନତି ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ କିଛି ଗବେଷଣା ଲବ୍‌ଧ ଜ୍ଞାନର ଉପଯୋଗ କରାଗଲାଣି । ମାଛମାନଙ୍କର ସଙ୍କରୀକରଣ ପଦ୍ଧତି ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ସଙ୍କରୀକରଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଦୁଇଟି ପୃଥକ୍ ଜାତିର ମାଛମାନଙ୍କ ମିଶ୍ରଣରୁ ତୃତୀୟ ଜାତୀୟ ମାଛମାନଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କରାହୋଇପାରୁଛି । ଯାହାର କି ଶାରୀରିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଗୁଣମାନ ପୂର୍ବ ଦୁଇ ଜାତିର ମାଛମାନଙ୍କଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ପୁରୁଷ ଭାକୁଡ଼ ମାଛ ସହିତ ମାଈ ରୋହୀ ମାଛକୁ ସଙ୍ଗମ କରାଇଲେ ଯେଉଁ ସଙ୍କର ଜାତ ହୁଏ ତାର ମୁଣ୍ଡ ଭାକୁଡ଼ଠାରୁ ଛୋଟ ଓ ଦେହ ରୋହୀ ମାଛ ଅପେକ୍ଷା ଯଥେଷ୍ଟ । ଷ୍ଟ୍ରିପିଙ୍ଗ୍ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଯଥେଷ୍ଟ ନିରୋଳା ସଙ୍କର ମାଛ ସୃଷ୍ଟି କରାହୋଇଥାଏ । ମାଛ ଗୋଟିଏ ପୃଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଚାହିଦା ଦିନକୁ ଦିନ ବଢ଼ିଚାଲିଛି । ତେଣୁ ମାଛଚାଷର ଗୁରୁତ୍ୱ ତଦନୁଯାୟୀ ବଢ଼ିଚାଲିଛି । ନୂତନ ବୈଜ୍ଞାନିକ କୌଶଳରେ ଯେ ମାଛଚାଷର ପ୍ରଭୃତି ଉନ୍ନତି ହୋଇଛି ଓ ହୋଇପାରିବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହର ଅବକାଶ ନାହିଁ ।