ମାଛ ଚାଷ : ପ୍ରକାର ଭେଦ ଏବଂ ଚାଷ ପ୍ରଣାଳୀ

“ଭାତ ଓ ମାଛ” ଆମ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ଏକ ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ । ଶରୀର ଗଠନ ଓ କ୍ଷତି ପୂରଣ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶି । ତା ବ୍ୟତୀତ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିଶ୍ରମ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ଦରକାର । ଛୋଟ ଶିଶୁ, ବଢ଼ିବା ଛୁଆ, ଗର୍ଭବତୀ ମହିଳା ଓ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଦିନକୁ ଭାତ ଛଡ଼ା ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ । ମାଛରେ ଥିବା ପୁଷ୍ଟିସାର ଆମ ଶରୀରକୁ ସୁସ୍ଥ, ସବଳ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଆମର ଖାଦ୍ୟ ସଂକଟର ସମାଧାନ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ମଧ୍ୟରେ ମାଛଚାଷ ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଲାଭଜନକ, ଖାଦ୍ୟଉପଯୋଗୀ ଚାଷ । ମାଛରେ ଶତକଡ଼ା ୨୦ ଭାଗ ପୁଷ୍ଟିସାର ଥାଏ । ସବୁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ତୁଳନାରେ ସହଜରେ ଏହା ହଜମ ହୁଏ । ଆମ ଶରୀର ଲାଗି ନିହାତି ଜରୁରୀ ୧୨ଟି ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ ମଧ୍ୟରୁ ୮ଟି ମାଛରେ ଥାଏ । ମାଛ କିମ୍ବା ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ିରୁ ମିଳୁଥିବା ସ୍ନେହସାହରଗୁଡ଼ିକ ଶରୀରର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରେ । କିନ୍ତୁ ରକ୍ତରେ କୋଲେଷ୍ଟଲର ବଢ଼ାଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ନେହସାହର ଖାଦ୍ୟ ପରି ଦେହରେ ରକ୍ତଚାପ ବଢ଼ାଇ ନଥାଏ । ତେଣୁ ଆମକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ମାଛ ଚାଷ କରି ଆମର ପରିବାହରର ଉତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ସହିତ ଏହାକୁ ଏକ ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରିବ ।
ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ଖାଦ୍ୟରେ ସାମୁଦ୍ରିକ ମାଛର ଗୁରୁତ୍ୱ ରହିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ଖାଦ୍ୟରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ମାଛର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ଲୋକମାନେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମାଛ ଖାଇବାକୁ ଭଲପାଆନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ଭାକୁଡ଼, ରୋହୀ, ଇଲିଶି ଇତ୍ୟାଦି ମାଛର ଚାହିଦା ଅଧିକ । ଆସାମ ଓ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳ ରାଜ୍ୟର ଲୋକମାନେ ମାଗୁର ଓ ସିଙ୍ଗି ଖାଇବାକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି । ପଞ୍ଜାବ ଓ ହରିୟାଣାର ଲୋକମାନେ ହେଶଉଳ, ବାଳିଆ ଇତ୍ୟାଦି ମାଛକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତ । ଏହି ମାଛଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନର ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ଅଟେ । ପ୍ରଥମ ଉତ୍ସ ହେଲା ମାଛଧରା ଉଦ୍ୟୋଗ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ଉତ୍ସଟି ହେଲା ମାଛଚାଷ । ନଦୀ, ନାଳ, ହ୍ରଦ, ନଦୀମୁହାଣ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶରୁ ମାଛ ଧରିବା ପ୍ରଥମ ଉତ୍ସର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଗାଁ ଗହଳିରେ ପୋଖରୀ ତିଆରି କରି ମାଛଚାଷ ଓ ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ଦ୍ୱିତୀୟ ଉତ୍ସରେ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅଟେ ।
ଭାରତର ମୋଟ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନର ପ୍ରାୟ ଅଶି ପ୍ରତିଶତରୁ ଅଧିକ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୟ ମାଛ ମୁଖ୍ୟତଃ ମାଛଧରା ଉଦ୍ୟୋଗରୁ ମିଳିଥାଏ । ଆମ ଦେଶର ବ୍ୟାପକ ଓ ବିସ୍ତୃତ ଜଳସଂପଦ ମତ୍ସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ବେଶ୍ ପରିସର ଯୋଗାଇଥାଏ । ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ମତ୍ସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରକୁହ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥିବା ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ଗଙ୍ଗା ଓ ତାହାର ଉପନଦୀଗୁଡ଼ିହକ, ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର, ମହାନଦୀ, ଗୋଦାବରୀ, କାବେରୀ, ନର୍ମଦା ଓ ତାପ୍ତୀ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତହ ଏହି ନଦୀମାନଙ୍କର ମୁହାଣ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ କିସରମର ମହାସଂପଦରେ ସମୃଦ୍ଧ ଅଟେ ।
ସାଧାରଣତଃ ନଦୀମୁହାଣଗୁଡ଼ିକରେ ନଦୀଜଳ ଓ ସମୁଦ୍ର ଜଳ ମିଶିଥାଏ । ଏହି ଜଳର ଲବଣାଂଶ ସମୁଦ୍ର ଜଳଠାରୁ କମ୍ ଅଟେ ଓ ଏହା କ୍ଷାରଜଳ ଅଟେ । ବର୍ଷାପାଗ ତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନୁସାରେ ନଦୀମୁହାଣ ଜଳରାଶିର ଲବଣାଂଶ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ନଦୀଜଳରେ ବୋହି ଆସିଥିବା ପୁଷ୍ଟିକର ପଦାର୍ଥ (ଘଙ୍କଗ୍ଧକ୍ସସରଦ୍ଭଗ୍ଧଗ୍ଦ) ଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ସମୁଦ୍ର ଢେଉ ଓ ଜୁଆରରେ ଭାସି ଆସିଥିବା ପୁଷ୍ଟିକର ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ନଦୀ ମୁହାଣ ଜଳରାଶିରେ ମିଶିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି ଜଳରାଶିର ପ୍ରାକୃତିକ ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ଢେର ଅଧିକ । ସେଥିପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କିସମର ମାଛ, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ଓ କଙ୍କଡ଼ା ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ଜାଆଁଳ ମଧ୍ୟ ନଦୀ ମୁହାଣର କ୍ଷାରଜଳରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ଜୈବ ବିଭିନ୍ନତା (ଈସକ୍ଟୟସଙ୍ଖରକ୍ସଗ୍ଦସଗ୍ଧଚ୍ଚ) ରେ ଏହି ଜଳରାଶି ରୁଚିମନ୍ତ ଓ ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ଅଟେ । ନଦୀ ଅବବାହିକାରେ ଯେତେ ମାଛ ଧରାଯାଏ, ତା\’ଠାରୁ ଢେର ଅଧିକ ମାଛ ନଦୀ ମୁହାଣ କ୍ଷାର ଜଳରାଶିରୁ ଧରାଯାଏ । ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ କ୍ଷାରଜଳ ମତ୍ସ୍ୟ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ, ହୁଗୁଳି-ମଟ୍‌ଲ, ନଦୀମୁହାଣ, ଗୋଦାବରୀ ନଦୀମୁହାଣ, ଚିଲିକା, ପୁଲିକଟ ହ୍ରଦ ଓ କେରଳର ଭୋମ୍ବାନାଦ ହ୍ରଦ ବା କେରଳର ଆବନ୍ଧ କ୍ଷାରଜଳ (କରକ୍ସବକ୍ଷବ ଭବମଳଙ୍ଗବଗ୍ଧରକ୍ସଗ୍ଦ) ଇତ୍ୟାଦି ।
ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ମତ୍ସ୍ୟସମ୍ପଦର ଆଉ ଗୋଟିଏ ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ହେଲା ଜଳାଶୟ । ଏହି ଜଳାଶୟଗୁଡ଼ିକୁ ବର୍ଷସାରା ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ମାଛ ଧରାଯାଇ ନିକଟସ୍ଥ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚ ଓ ସହରରେ ବିକ୍ରୟ ହୁଏ । ଅଧିକ ମାଛ ଚାହିଦା ଥିବା ଦୂରଦୂରାନ୍ତ ସହରଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ମାଛ ରପ୍ତାନୀ କରାଯାଏ । ଜଳାଶୟ ମତ୍ସ୍ୟଧାର ଉଦ୍ୟୋଗ ନିକଟସ୍ଥ ଅଞ୍ଚଳର ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇଥାଏ । ଆମ ଦେଶର ମତ୍ସ୍ୟ ସମ୍ପଦରେ ସମୃଦ୍ଧ ଥିବା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣର୍ ଜଳାଶୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ହୀରାକୁଦ, ନାଗାର୍ଜୁନ ସାଗର, ନିଜାମ ସାଗର, ମୟୁରାକ୍ଷୀ, ମାହି, ଉକାଇ, ଗାନ୍ଧୀସାଗର, ଶିବାଜୀ ସାଗର, ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା, କୃଷ୍ଣରାଜ ସାଗର, ଗୋବିନ୍ଦ ସାଗର, ରାଣା ପ୍ରତାପ ସାଗର, ବଜାଜ ସାଗର, ଭବାନୀ ସାଗର, ମେଟୁର, ନାନକ, ସାଗର, ରିହାନ୍‌ହଦ, ସରଦାର ସାଗର, କଂସାବଟି, ଦାମୋଦର ଭାଲି ପ୍ରୋଜେକହ୍‌ଟ, ପେରିୟାର ବ୍ୟାରେଜ୍‌, ନେୟାର ଡ୍ୟାମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ।
ବ୍ୟାରେଜ୍‌, ଆନିକଟ୍ କେନାଲ୍‌, ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ବଡ଼ବଡ଼ ପୋଖରୀ ଓ ପାଟ ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀୟ ମତ୍ସ୍ୟଧାରା ଉଦ୍ୟୋଗର ଉତ୍ପାଦନକୁ ସହାୟକ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକରୁ ଉତ୍ପାଦିତ ମାଛର ପରିମାଣ ଅଳ୍ପ ହୋଇଥିବାରୁ ତା\’ର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଯୋଗାଡ଼ କରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଅଟେ । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ମାଛଗୁଡ଼ିକୁ ସନ୍ନିକଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିକ୍ରୟ ଓ ଉପଯୋଗ କରାଯାଏ । ଏହାର ପରିମାଣ ଅଳ୍ପ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ପୌଷ୍ଟିକତା ବିକାଶ ଦିଗରେ ବେଶ୍ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
ଭାରତରେ ରହିଥିବା ନଦୀ ଓ କେନାଲର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରାୟ ୧୭୩ ହଜାର କି.ମି.ରୁ ଅଧିକ । ଜଳାଶୟର ମୋଟ ଆୟତନ ପ୍ରାୟ ୨୧ ଲକ୍ଷ ହେକ୍ଟର ଅଟେ । ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରାୟ ୨୩ ଲକ୍ଷ ହେକ୍ଟର ଆୟତନର ପୋଖରୀ ରହିଛି । କ୍ଷାରଜଳ ଜଳସଂପଦର ଆୟତନ ୧୨ ଲକ୍ଷ ହେକ୍ଟରରୁ ଅଧିକ ଅଟେ । ଏହି ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକର ବିଷୟ ଏହି କି ଯେ, ଉପଯୁକ୍ତ ସମ୍ବଳ ଓ ପରିଚାଳନା ଅଭାବରୁ ଏହାର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିଯୋଗ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଅଟକଳର ଅଧା ପରିମାଣର (୫୦ ପ୍ରତିଶତ) ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ହେଉଛି । ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ମତ୍ସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାୟ ୨୫ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଆଂଶିକ ଭାବେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇ ସେମାନଙ୍କର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛନ୍ତି । ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉପାୟରେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିକାଶ କରାଗଲେ ଅଧିକ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ କରିହେବ । ଯାହାକି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ପୌଷ୍ଟିକତା ବିକାଶରେ ବିଶେଷ ସାହାଯ୍ୟ କରିପାରିବ । ପୁନଶ୍ଚ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି କରାଗଲେ ବହୁତ ଲୋକ ସେମାନଙ୍କ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତିର ସୁବିଧା ପାଇପାରିବେ ।
ଏବେ ଆମେ ଆସ ଓଡ଼ିଶା କଥା ଦେଖିବା । ଓଡ଼ିଶା ଏକ ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ରାଜ୍ୟ । ରାଜ୍ୟରେ ୪୮୦ କି.ମି. ଦୀର୍ଘ ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ୭ଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ବାସ କରୁଥିବା ପ୍ରାୟ ୧୧୪୨୩୮ ପରିବାର ସମୁଦ୍ରରୁ ଟ୍ରଲର, ଡଙ୍ଗା, ଜାଲ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଉପକରଣ ଦ୍ୱାରା ମାଛ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ସେମାନେ ସାମୁଦ୍ରିକ ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ ।
ପୂର୍ବେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ପୋଖରୀ, ଗଡ଼ିଆ ଓ ଅନ୍ୟ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳରୁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ବର୍ଷାଦିନେ ବିଲ ବାଡ଼ିରୁ ଅନେକ ଛୋଟ ମାଛ ମିଳୁଥିଲା । କ୍ରମେ ଲୋକ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏବଂ କଳକାରଖାନା ଓ ପ୍ରକଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦ୍ୱାରା ଜମି ପରିମାଣ କମିଯାଉଛି । ନଦୀ ଓ ନାଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଦୂଷଣ ଜନିତ ସମସ୍ୟା ଯୋଗୁଁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ କମିଯାଉଛିହ । ମାଛର ଚାହିଦା ରାଜ୍ୟରେ ଅଧିକ ଯୋଗୁ ଉତ୍ପାଦିତ ମାଛ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ପଡ଼ୋଶୀ ରାଜ୍ୟ ଉପରେ କିଛିକାଂଶରେ ନିର୍ଭର କରାଯାଇଛି । ରାଜ୍ୟରେ ସମୁଦ୍ର ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ଯଥେଷ୍ଟ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଚାହିଦା କମ୍ ହେତୁ ୬୦ ପ୍ରତିଶତ ସାମୁଦ୍ରିକ ମାଛ ରପ୍ତାନୀ କରାଯାଉଛି । ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ମଧୁରଜଳ, କ୍ଷାରପାଣି ଏବଂ ସାମୁଦ୍ରିକ ସ୍ରୋତରୁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଛି କିନ୍ତୁ ମଧୁର ଜଳ ମାଛର ଚାହିଦା ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ । ମଧୁର ମାଛର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ହେଲେ :–
୧. ନୂତନ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଆବଶ୍ୟକ ।
୨. ଅଧିକ ନୂତନ ଜଳଜ କ୍ଷେତ୍ର ଅର୍ଥାତ୍ ଗଡ଼ିଆ, ପୋଖରୀ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
୩. ଉନ୍ନତ ପୋଖରୀ ପରିଚାଳନା ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
୪. ସମସ୍ତ ଜଳ କ୍ଷେତ୍ର ତଥା ପୋଖରୀ, ଗଡ଼ିଆ, ନାଳ, ନଦୀ, କେନାଲ, ଜଳଭଣ୍ଡାର ଇତ୍ୟାଦିରେ ଉନ୍ନତ ଯାଆଁଳ ଗଚ୍ଛିତ ଦ୍ୱାରା ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
୫. ମାଛଚାଷରେ ଉନ୍ନତ ପୁରକ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ ପାଇଁ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ।
୬. ଜଳଭଣ୍ଡାର ଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ।
ଆମ ରାଜ୍ୟର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପଞ୍ଚାୟତ ସ୍ତରରେ ଅନେକ ପୋଖରୀ ଅଛି । ସେଥିରୁ ଅନେକ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦଳରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ପଙ୍କହେତୁ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ହେଉନାହିଁ । ସେଗୁଡ଼ିକର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ଆବଶ୍ୟକ । ରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ଜଳଭଣ୍ଡାର ଗୁଡ଼ିକରୁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ । ଗତ କିଛି ବର୍ଷ ଧରି ସେଗୁଡ଼ିକରେ ମତ୍ସ୍ୟବିଭାଗ ଦ୍ୱାରା ଉନ୍ନତ ଯାଆଁଳ ଗଚ୍ଛିତ କରାଯିବା ଦ୍ୱାରା ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ଏଥିପାଇଁ ଅଧିକ ଧ୍ୟାନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । କେତେକ ଜଳରାଶି ନୀଳ, ନଦୀ, କେନାଲରୁ ମଧ୍ୟ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଉଛି ଓ କେତେକ ପ୍ରଜାତିର ମାଛ ପ୍ରାୟତଃ ମିଳୁନାହିଁ । ଗତବର୍ଷ ଠାରୁ ରାଜ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟ ବିଭାଗ ଦ୍ୱାରା ମତ୍ସ୍ୟ ସଂପଦ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ସେହ ି ଜଳ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକରେ ଉନ୍ନତ ବଡ଼ ଯାଆଁଳ ଛଡ଼ାଯିବା ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ବଢ଼ିଛି ।
ବର୍ତ୍ତମାନ ଚାଷ ପଦ୍ଧତି ବଦଳି ଗଲାଣି । ମାଛ ଚାଷରେ ଅଧିକ ଲାଭ ପାଇବାହ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନେ ଚେଷ୍ଟିତ । ଅଦରକାରୀ ଖାଲୁଆ ଜମିରେ ବଡ଼ବଡ଼ ପେଖରୀ ଖୋଳି ମାଛ ଫାର୍ମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଉନ୍ନତ ବଡ଼ ଅଙ୍ଗୁଳିକା ଏବଂ ବର୍ଷିକିଆ ଯାଆଁଳ ଛାଡ଼ି ଉନ୍ନତ ପ୍ରୋଟିନ୍‌ଯୁକ୍ତ ମାଛ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ୱାରା ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଛନ୍ତି ।
ମାଛର ଚାହିଦା ବଜାରରେ ସର୍ବଦା ରହିଛି । ତେଣୁ ବିକ୍ରିବଟା ଜନିତ ସମସ୍ୟା ନାହିଁ । ଭାରତୀୟ କାର୍ପ ମାଛ ଚାଷ ଉପଯୋଗୀ ଏଥିରେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ମାଇନର କାର୍ପ ଓ ବାର୍ବ ଜାତୀୟ ମାଛ ଚାଷ ଦ୍ୱାରା ଏବଂ ମଧୁର ଜଳ ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ିଚାଷ କରି ଚାଷୀମାନେ ଅଧିକ ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି । ସୀମିତ ସ୍ଥନରେ ନୂତନ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରି ଅଧିକ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ଆମର ଲକ୍ଷ୍ୟଅଟେ । ରାଜ୍ୟରେ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ପ୍ରାୟ ୨୫୦୦ କି.ଗ୍ରା. ମାଛ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଛି । ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମତ୍ସ୍ୟ ବିଭାଗ କେତେକ ନୂତନ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ୫୦୦୦ କି.ଗ୍ରା. (୫ ମେଟ୍ରିକ୍ ଟନ୍‌) ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଛନ୍ତି । ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷିତ ଯୁବକ ଓ ଅଗ୍ରଣୀ ଚାଷୀମାନେ ମାଛଚାଷ ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ଲାଭ ପାଇବା ପାଇଁ ମାଛଚାଷ ସ୍ୱନ୍ଧରେ କେତେକ ବିଶେଷ ଦିଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଉଚିତ ।
ରାଜ୍ୟର ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ
ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ରୋତ ତଥା କ୍ଷାରପାଣି ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ଅଞ୍ଚଳରୁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଛି । ଗତ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ରୋତରୁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରର । ରାଜ୍ୟର ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ (ମେଟ୍ରିକ୍ ଟନ୍‌ରେ) ।
ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ମଧୁରଜଳ ମାଛ ଖାରପାଣି ମାଛ ସାମୁଦ୍ରିକ ମାଛ ମୋଟ
ଉତ୍ପାଦନ ଉତ୍ପାଦନ ଉତ୍ପାଦନ
୨୦୧୧-୧୨ ୨୩୭୪୭୦ ୩୦୦୬୨ ୧୧୪୨୯୬ ୩୮୧୮୨୮
୨୦୧୨-୧୩ ୨୬୧୯୧୯ ୨୯୯୧୪ ୧୧୮୩୧୧ ୪୧୦୧୪୪
୨୦୧୩-୧୪ ୨୬୩୮୬୨ ୩୦୦୭ ୧୨୦୦୨୦ ୪୧୩୮୮୯
୨୦୧୪-୧୫ ୩୦୦୯୬୪ ୩୫୩୭୩ ୧୩୩୨୧୧ ୪୬୯୫୪୮
୨୦୧୫-୧୬ ୩୩୬୨୧୬ ୪୦୩୦୭ ୧୪୪୭୫୫ ୫୨୧୨୭୮
ଏଥିରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା ମାଛ ଉତ୍ପାଦନରୁ ମଧୁର ଜଳମାଛର ଚାହିଦା ଅଧିକ ତେଣୁ ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ତାହାର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି । ସାମୁଦ୍ରିକ ମାଛର ଚାହିଦା କମ୍ ହେତୁ ଉତ୍ପାଦିତ ମାଛର ପ୍ରାୟ ୬୦ ପ୍ରତିଶତ ବାହାରକୁ ରପ୍ତାୀ ହେଉଛି ।
କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ମାଛଧରା ଉଦ୍ୟୋଗର କେତେ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓ ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର‌୍ୟ ରହିଛି । ସାଧାରଣ ବିଭିନ୍ନ ଚାଷଗୁଡ଼ିକରେ ଚାଷୀ ଜମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ, ବିହନ ବୁଣେ, ସାର ଓ ଖତ ପ୍ରୟୋଗ କରେ, ଔଷଧ ପକାଏ ଓ ବର୍ଷ ଶେଷଶରେ ଉତ୍ପାଦନ କରେ । କିନ୍ତୁ ମାଛଧରା ଉଦ୍ୟାଗରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସିଧାସଳଖ ନଈ, ହ୍ରଦ, ନଦୀମୁହାଣ ଓ କେନାଲ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ମାଛ ଧରିଥାଏ । ଏହି ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ମାଛ ବଢ଼ିକରି ଥାଏ ଓ ତାହାକୁ କେବଳ ଅମଳ / ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରଟି ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଏକ ଉପହାର ସଦୃଶ । କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ମାଛଧରା ଉଦ୍ୟୋଗରୁ ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ କମିବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହେଲା ପ୍ରଦୂଷଣ ଓ ମତ୍ସ୍ୟ ପରିଚାଳନାର ଅଭାବ । ଏ ସମନ୍ୱିତ ମତ୍ସ୍ର ପରିଚାଳନା (ଓଦ୍ଭଗ୍ଧରଶକ୍ସବଗ୍ଧରୟ ୠସଗ୍ଦଷରକ୍ସଚ୍ଚ ଗବଦ୍ଭବଶରଜ୍ଞରଦ୍ଭଗ୍ଧ) ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ମତ୍ସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷୟର ପ୍ରତିକାର କରାଯାଇପାରିବ ।
ଚାଷ ଉପଯୋଗୀ ଜାତିଆ ମାଛ
ଅଳ୍ପ ଦିନରେ ଅଧିକ ବଢ଼ିପାରଉଥିବା ଓ ବଜରରେ ଚାହିଦା ଥିବା ମାଛଙ୍କୁ ପୋଖରୀରେ ଚାଷ କରାଯାଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତ :–
ଓଡ଼ିଆ ନାମ ଇଂରାଜୀ ନାମ ପ୍ରାଣୀ ବିଜ୍ଞାନର ନାମ
ଭାକୁଡ଼ କଟଲା କାଟଲା କାଟଲା
ରୋହୀ ରୋହୁ ଲାଦିଓ ରୋହିତା
ମିରିକଳି ମ୍ରିଗାଲା ସିରିହିନସ୍ ମ୍ରିଗାଲ୍‌
ରୂପାପେଟି ସିଲଭର କାର୍ପ ହାଇପୋଥାଲମିକ୍ ଥାଇସ୍ ମୋଲିଟ୍ରିକ୍ସ
ଦଳଖାଇ ଗ୍ରୀସ୍ କାର୍ପ ଟିନୋଫାରିଙ୍ଗୋଡନ୍ ଇଡେଲା
ଚାଇନା କମନକାର୍ପ ସାଇପ୍ରିନ୍ସ କାର୍ପିଓ
ଉପରୋକ୍ତ ମାଛମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଜାତିର ମାଛକୁ ଚାଷ କଲେଶ ଏକକ ଚାଷ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଏକ ଚାଷ ବିଧି ହେଲା ମିଶ୍ରିତ ମାଛ ଚାଷ । ଚାଷୀମାନେ ୩-୪ ପ୍ରଜାତିର ମାଛଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଏକାଠି ଚାଷ କରିପାରନ୍ତି । କାରଣ ମାଛମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ ପୋଖରୀର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି ।
ପାଣିର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ କାର୍ଯ୍ୟ ମାଛମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଯଥା ଭାକୁଡ଼ ଓ ରୂପା ପେଟି – ପାଣିର ଉପର ସ୍ତର, ରୋହୀ – ପାଣିର ମଧ୍ୟ ସ୍ତର, ମିରିକାଳି ଓ ଚାଇନା ରୋହୀ – ପାଣିର ତଳ ସ୍ତର, ଦଳ ଖାଇ – ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ଜଳଦ ଦଦ୍ଭିଦ ।
କାର୍ପ ମାଛମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ / ସ୍ତର ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କମ୍ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ମାଛ ଭଲ ବଢ଼ିଯାଏ ।