ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ପହଣ୍ଡିବିଜେ – ଏକ ଅନୁଶୀଳନ

ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ଏକ ବ୍ୟାପକ ଓ ପ୍ରାଚୀନ ଶବ୍ଦ । ପହଣ୍ଡି ଅର୍ଥ ଚାଲିବା । ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ପହଣ୍ଡିରୂପକ ଗମନ ହିଁ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ । ଏହା ସ୍ୱୟଂ ଜଗନ୍ନାଥ ତତ୍ତ୍ୱକୁ ଉଦ୍‌ଘାଟନ କରେ । ଏହି ପହଣ୍ଡି ଯାତ୍ରା ଯେତିକି କୌତୁହଳପ୍ରଦ ସେତିକି ବିସ୍ମୟକର ମଧ୍ୟ । ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ଯେପରି ଦର୍ଶନୀୟ ସେହିପରି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମନେହୁଏ । ଏହି ପହଣ୍ଡିର ଦୃଶ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ । ଭକ୍ତ ମନରେ ଏହି ଦୃଶ୍ୟ ଅପୂର୍ବ ଭାବ ସଂଚାର କରେ । ପହଣ୍ଡି ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର – ଗୋଟି ପହଣ୍ଡି ଓ ଧାଡ଼ି ପହଣ୍ଡି । ଏକ ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ସ୍ୱ ଆସ୍ଥାନରୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ପରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଗ୍ରହ ଆସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ି ବିଜେ ହେଲେ ଏହାକୁ \”ଗୋଟି ପହଣ୍ଡି\’ ଏବଂ ଏକାଦିକ୍ରମେ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ସମସ୍ତ ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ବିଜେ କରାଇଲେ ତାହା \”ଧାଡ଼ିପହଣ୍ଡି\’ ନାମରେ ଅଭିହିତ ହୋଇଥାଏ । ବିଶେଷତଃ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ବା ରଥଯାତ୍ରାରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଅନୁଷ୍ଠିତ ପହଣ୍ଡିବିଜେକୁ \”ମହାପହଣ୍ଡି\’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ହେୁଥିବା ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କର ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟରେ ସ୍ନାନ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ହେୁଛି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଯାତ୍ରା । ଏହି ଦୁଇ ଯାତ୍ରାରେ ହିଁ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ପହଣ୍‌ହି ହୋଇ ଆସନ୍ତି ଓ ଏହି ଦୁଇ ଯାତ୍ରା ସହିତ କେବଳ ପହଣ୍ଡି ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଏହି ପ୍ରାଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ଯେପରି ମନୋମୁଗ୍ଧକର, ସେହିପରି ଭକ୍ତି ଉଦ୍ରେକକାରୀ ମଧ୍ୟ
ଭାଗବତର ବାକ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତିମା ଆଠ ପ୍ରକାରର । ଯଥା – ପ୍ରସ୍ତରମୟୀ, ଦାରୁମୟୀ, ଧାତୁମୟୀ, ଚନ୍ଦନ ପ୍ରକୃତି ଲେପମୟୀ, ଚିତ୍ରସ୍ୱରୂପା, ବାଲୁକାମୟୀ, ମନୋମୟୀ ଓ ମଣିମୟୀ । ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ଦାରୁ ପ୍ରତିମା ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ହେଉଛନ୍ତି ଅଚଳ ମହାମେରୁ, ସେ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱରୂପା । ଦାରୁ ବିଗ୍ରହମାନେ ବିରାଟକାୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଅନ୍ୟ ପ୍ରିମାମାନଙ୍କ ପରି ଟେକିକରି ନେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହି ପହଣ୍ଡିର ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଶିଶୁଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କିଶୋର-କିଶୋରୀ, ବୃଦ୍ଧ-ବୃଦ୍ଧା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଭଳି ଦୃଶ୍ୟ ଏହି ପହଣ୍ଡି ବିଜେରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଏହି ପହଣ୍ଡିବିଜେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଚିତ୍ତକୁ ଉଦ୍‌ବେଳିତ କରିପାରେ ଓ ମୋହିତ କରିପାରେ । ଭକ୍ତକବି ସାଲବେଗଙ୍କ ମତରେ ଏହା ହେଉଛି – ଅତି ମୋହନ ବେଶ ।

ଅତିମୋହନ ବେଶର ଦର୍ଶନରେ ମଣିଷ ପାପବନ୍ଧନରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ମହାଜାଗତିକ ଚେତନା ଆଡ଼କୁ ଆଗେଇଯାଏ । ଏହି ବେଶ ଦ୍ୱାରା ତିନିପୁର ବଶୀଭୂତ ହୋଇଛି ବୋଲି କଥିତ ଅଛି । ଏହି ବେଶକୁ କେହି କେହି ମଧ୍ୟ ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ ସୁଖଦାୟକ, ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ ମୋହନରୂପ ଓ ତ୍ରିପୁରା ମୋହନରୂପ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି । ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ଓ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ରସର ବିଳାସ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କଠାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ବିକଶିତ ହୁଏ । ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ ଶକ୍ତିକୁ ଅତିକ୍ରମ କରି ଜଗତର ନାଥ ଜଗନ୍ନାଥ ବ୍ରଜଦାଣ୍ଡରେ ପହଣ୍ଡିବିଜେ କରି ଗୋପୀବଲ୍ଲଭ ରୂପରେ କୋଟି ନୟନ ସାର୍ଥକ କରି ବିପୁଳ ଉଲ୍ଲାସରେ ହଲିଦୋହଲି ନବଘନ ସୁନ୍ଦର ତ୍ରିଭୁବନ ଠାଣିରେ ଅପଲକ ନେତ୍ରରେ ଅଗଣିତ ଭକ୍ତଜନଙ୍କର ହୃଦୟକୁ ଆକର୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ପହଣ୍ଡିର ପ୍ରଥମ ପର୍ବ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ରତ୍ନସିଂହାସନ ଛାଡ଼ିଦିଅନ୍ତି । ଏହାକୁ କୁହାଯାଏ \”ଚକାଛାଡ଼\’ । ଏଠି ଜାଣି ରଖିବା କଥା ଯେ, ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଚକାଛାଡ଼ କଲେ ଆଉ ରତ୍ନସିଂହାସନକୁ ଫେରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ରତ୍ନସିଂହାସନରୁ ସ୍ନାନମଣ୍ଡପ-ଅଣସର ଗୃହ – ରଥଯାତ୍ରାଦିନ ଅଣସର ଗୃହରୁ ରଥ ଉପରକୁ – ରଥରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମଣ୍ଡପକୁ – ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା ଦିନ ରଥତ୍ରୟ ଶୀମନ୍ଦିର ଦୁଆରେ ପହଞ୍ôଚବା ପରେ ବାହୁଡ଼ା ପରଦିନ ସୁନାବେଶ, ଅଧରପଣା ସରିବା ପରେ ତୃତୀୟ ଦିନ କିମ୍ବା ଚତୁର୍ଥ ଦିନ ରତ୍ନସିଂହାସନକୁ ଫେରନ୍ତି । ସେହି ଦିନକୁ \”ନୀଳାଦ୍ରିବିଜେ\’ କୁହାଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ସିଂହାସନ ଉପରୁ ଗର୍ଭ ଗୃହର ଚଟାଣ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାରମାଳ ବନ୍ଧା ଯାଇଥାଏ । ଏହି ଚାରମାଳକୁ କୋଠସୁଆଁସିଆ ନାମକ ସେବକ ନିର୍ମାଣ କରିଥାନ୍ତି । ସେହି ଦିନଠାରୁ ସେହି ଚାରମାଳଟି ସେଇଠି ସେହିପରି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ । ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ସେହି ଚାରମାଳ ଉପରେ ବିଗ୍ରହମାନେ ରତ୍ନସିଂହାସନ ଉପରକୁ ବିଜେ କଲାପରେ ଚାରମାଳ ଖୋଲାଯାଇଥାଏ ।
ପହଣ୍ଡି ବିଜେର ଭ୍ରମ : ପହଣ୍ଡିବିଜେ ସମୟରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମ ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ । ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ବିଜେ ହୁଅନ୍ତି । ସେ ସାତ ପାହାଚ ଦ୍ୱାର ଅତିକ୍ରମ କରିବା ପରେ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ରଙ୍କର ରୁନ୍ଧା (ବନ୍ଧା) ଖୋଲାଯାଏ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ସାତପାହାଚ ଦ୍ୱାର ପାରିହେବା ପରେ ଶକ୍ତିରୂପା ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କର ସାତ ପାହାଚ ଅତିକ୍ରମ ପରେ ପରେ ସର୍ବଶେଷରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ରୁନ୍ଧା ଖୋଲାଯାଏ । ସାତ ପାହାଚଠାରେ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଶୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଟାହିଆ ଲଗାଯାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ରମରେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ଓ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ଖୁବ୍ ଅଳ୍ପ ସମୟ ଏବଂ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପହଣ୍ଡି ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଲାଗିଥାଏ । ଏହି ଦିବ୍ୟ ପହଣ୍ଡିର ଶୁଭାରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ଚୂନରା ସେବକ ପରିଷ୍କୃତ ମାର୍ଗକୁ ଚୂନପାଣି ଛିଞ୍ôଚ ଶୁଦ୍ଧପୂତ କରନ୍ତି । ପହଣ୍ଡିର ଯଥେଷ୍ଟ ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବା ପାଇଁ ସେନାପଟା ଓ ବାହୁଟି ଆଦି ଲଗାଯାଇଥାଏ । ଶୁଭ ଶଙ୍ଖଧ୍ୱନି ଓ ବିଜେ କାହାଳୀ ବାଜିବା ପରେ ପହଣ୍ଡି ବିଜେର ଉପକ୍ରମ ଆରମଭ ହୋଇଥାଏ । ଦଇତା ସେବକମାନେ ପହଣ୍ଡିବିଜେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କୁ ପହଣ୍ଡି କରାଇବା ପାଇଁ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସେବକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୁଆର, ମହାସୁଆର, ପଣ୍ଡା, ପ୍ରତିହାରୀ, ଭିତରସେବକ, ପଶୁପାଳକ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦୁଇ ଭୁଜ ପାଖରେ ଦଇତାମାନେ, ପଶ୍ଚାତ୍‌ଭାଗରେ ସୁଆର ଓ ସମ୍ମୁଖ ଭାଗରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ଓ ପୁଷ୍ପାଳକ ଆଦି ରହି ପହଣ୍ଡି ସେବା ସମ୍ପନ୍ନ କରୁଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ରାଜକୀୟ ଆଡ଼ମ୍ବରରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ମଣିମା ମଣିମା ଡାକ ସହିତ ଆଲଟ, ଚାମର, ଛତି, ତ୍ରାସ, ଘଣ୍ଟ, ମର୍ଦ୍ଦଳ ଓ ହରିବୋଲ ହୁଳହୁଳି ଧ୍ୱନି ଶୋଭାଯାତ୍ରାକୁ ଜୀବନ୍ତ କରିଦିଏ । ସମବେତ ଘଣ୍ଟନାଦ ଓ ଘଣ୍ଟୁଆମାନଙ୍କର ସମବେତ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ଉପସ୍ଥିତ ଲକ୍ଷଲକ୍ଷ ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ବିମୋହିତ କରିଥାଏ । ପ୍ରବଳ ଜନସମୁଦ୍ର ଅପଲକ ନେତ୍ରରେ ଏହି ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବା ପାଇଁ ସିନ୍ଧୁଲହରୀ ଭଳି ମାଡ଼ି ଆସି ଆସୁଥିବାର ଦୃଶ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋରମ ଓ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ । ଏହି ସମୟରେ ଆମ୍ବ, କଦଳୀ, ସପୁରୀ, ପଣସ ଆଦି ସୁମିଷ୍ଟ ଫଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ପନ୍ତିଭୋଗ ଭାବରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କ ପହଣ୍ଡିମାର୍ଗରେ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରାର ନୀଳାଦ୍ରିବିଜେ ଦିନ ଠାକୁରମାନେ ରଥରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଯିବା ବେଳେ କେବଳ ବର୍ଷକରେ ଏଇ ଦିନ ରସଗୋଗଲା ଭୋଗ ହେବାର ଦେଖାଯାଏ ।

ରତ୍ନ ସିଂହାସନସ୍ଥ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଛଅ ଥର ହୁଏ । ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା (ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥି) ଦିନ ପୂର୍ବାହ୍ନରେ ରତ୍ନସିଂହାସନରୁ ସ୍ନାନବେଦୀକୁ ଧାଡ଼ି ପହଣ୍ଡିରେ, ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ରାତ୍ରରେ ସ୍ନାନବେଦୀରୁ ରତ୍ନସିଂହାସନ ନିକଟ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିକୁ ଗୋଟି ପହଣ୍ଡିରେ, ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ବା ରଥଯାତ୍ରା (ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଦ୍ୱିତୀୟା) ଦିନ ପୂର୍ବାହ୍ନରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗର୍ଭଗୃହସ୍ଥ ଅଣସର ପିଣ୍ଡିରୁ ରଥ ଉପରକୁ ଧାଡ଼ି ପହଣ୍ଡିରେ, ରଥଯାତ୍ରା ପରଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ରଥ ଉପରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ସିଂହାସନକୁ ଗୋଟି ପହଣ୍ଡିରେ, ବାହୁଡ଼ାଯାତ୍ରା ଅର୍ଥାତ୍ ନବମୀ ସନ୍ଧ୍ୟା ଦର୍ଶନ ପରଦିନ ପୂର୍ବାହ୍ନରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ସିଂହାସନରୁ ରଥ ଉପରକୁ ଧାଡ଼ି ପହଣ୍ଡିରେ ଏବଂ ସୁନାବେଶ, ଅଧରପଣା ପରଦିନ ଅର୍ଥାତ୍ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ରଥରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରତ୍ନସିଂହାସନକୁ ଗୋଟି ପହଣ୍ଡିରେ ବିଜେ ହୁଅନ୍ତି । ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାଠାରୁ ନୀଳାଦ୍ରିବିଜେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଦଇତାସେବକ (ବିଶ୍ୱାବସୁ ଶବର ବଂଶଜ)ମାନଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ରହୁଥିବାରୁ ସମସ୍ତ ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାହ ହୋଇଥାଏ ।
ଟାହିଆ : ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମସ୍ତକରେ ଧାରଣ କରିଥିବା ଟାହିଆର ଗଠନରେ ଉନ୍ନତ କଳାତ୍ମକ ରୁଚିବୋଧର ପରିଚୟ ମିଳିଥାଏ । ଏହି ଟାହିଆ ଭୂଷଣରେ ରହି ମହାପ୍ରଭୁ କୋଟିକୋଟି ଭାବପ୍ରବଣ ହୃଦୟକୁ କାଳକାଳ ଧରି ଆଲୋଡ଼ିତ କରି ଆସିଛନ୍ତି । ମହାପ୍ରଭୁ ଢଳି ଢଳି ଚାଲିବା ସମୟରେ ଏହି ଟାହିଆ ସତେ ଯେପରି ତାଙ୍କ ସହିତ ଝୁଲିଝୁଲି ତାଳ ଦେଉଥାଏ । ଟାହିଆ ହେଉଛି ବାଉଁଶ ପାଚିଆ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଏକ ଛାଞ୍ଚ । ଏଥିରେ ନାନା ପ୍ରକାର ସୁବାସିତ ଫୁଲ, ତୁଳସୀ, ଦୁବ, ବରକୋଳିପତ୍ର, ସୋଲ ନିର୍ମିତ ଶ୍ୱେତ କଦମ୍ବ ଓ ପତ୍ର ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଜରିଜମ୍ବୁରା ଆଦି ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥାଏ । ଏହି ସୁନ୍ଦର ଟାହିଆକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ ପୁରୀର ବାଲିସାହିରେ ଅବସ୍ଥିତ ରାଘବଦାସ ମଠ ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥାନ୍ତି । ଏହା ସେହି ମଠର ଏକ ପରମ୍ପରା । ପହଣ୍ଡିକାଳୀନ ଏହି ରୂପକୁ ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ ସୁଖଦାୟକ ବୋଲି \”ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟ\’ରେ ଲେଖାଅଛି । ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମସ୍ତକ ଉପରେ ଶୋଭା ପାଉଥିବା ଏହି ଦୋଳାୟମାନ ଟାହିଆ ଯେଉଁ ମହାନ୍ ସତ୍ୟ ଘୋଷଣା କରେ ତାହା ଓଡ଼ିଆ କବିଙ୍କ ଲେଖନୀରେ ଜୀବନ୍ତ ହୋଇଛି ।
ବ୍ରହ୍ମ ସତ୍ୟ ଓ ଜଗତ୍ ମିଥ୍ୟା, ଏହି ମହାନ୍ ବାଣୀ ଟାହିଆର ଦୋଳନ ଫଳରେ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଟାହିଆ ସାତ ପାହାଚଠାରେ କେବଳ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଓ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ମସ୍ତକରେ ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି ।
ପହଣ୍ଡିର ମାର୍ଗ : ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପହଣ୍ଡି ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ଉପରୁ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ସିଧା ଗତି କରନ୍ତି ଜଗମୋହନସ୍ଥ ଗରୁଡ଼ସ୍ତମ୍ଭ ନିକଟକୁ । ଅଣସର ଗୃହ ଏବଂ ଜଗମୋହନସ୍ଥ ଗରୁଡ଼ସ୍ତମ୍ଭ ନିକଟକୁ । ଅଣସର ଗୃହ ଏବଂ ଜଗମୋହନ ମଧ୍ୟରେ ପଡ଼େ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦ୍ୱାର, ଯାହାର ନାମ ଜୟ-ବିଜୟ ଦ୍ୱାର । ଜୟ ଓ ବିଜୟ ଏମାନେ ଦୁଇଭାଇ ଏବଂ ବିଷ୍ଣୁଭକ୍ତ । ସେଥିସକାଶେ ଏମାହେନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରହରୀ ହିସାବରେ ଦୁଇ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ରହିଛନ୍ତି । ଏହି ଦ୍ୱାର ନିକଟରେ ନୀତି ସମ୍ପନ୍ନ ହେବା ପରେ ଗରୁଡ଼ ସ୍ଥମ୍ଭ ସମ୍ମୁଖରେ ପହଞ୍ôଚ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ସାତ ପାହାଚ ଦ୍ୱାରରୁ ପାଟ ଅଗଣା ମଧ୍ୟକୁ ଗତି କରନ୍ତି । ଏହି ସାତପାହାଚ ନିକଟରେ ଟାହାିଆ ଲାଗି ଓ ବନ୍ଦାପନା ହୁଏ । ପାଟଅଗଣାରେ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ସାମ୍ନାସାମ୍ନି ହୋଇଗଲେ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ସିଧା ଆନନ୍ଦ ବଜାରକୁ ପ୍ରବେଶ କରି ଶେଷରେ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ସ୍ନାନମଣ୍ଡପ ଉପରକୁ ଉଠନ୍ତି ଏବଂ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ବସନ୍ତି । ସ୍ନା ଉତ୍ସବ ପହଣ୍ଡିର ଯିବା ଆସିବା ମାର୍ଗ ଗୋଟିଏ । ସେଥିରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ତା\’ପରେ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଉପଲକ୍ଷେ ମହାପହଣ୍ଡିରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପହଣ୍ଡି ପରି ଆନନ୍ଦ ବଜାରରେ ପ୍ରବେଶ ହେବାପରେ ଠାକୁର ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ବାଇଶିପାହାଚ ଆଡ଼କୁ ଯାତ୍ରା କରି ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ଓହ୍ଲାଇ ଆସନ୍ତି ଏବଂ ଶେଷରେ ସିଂହଦ୍ୱାର ଅତିକ୍ରମ କରି ଥାଆନ୍ତି । ଯଥାକ୍ରମେ, ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ଅରୁଣସ୍ତମ୍ଭ ଟପି ଦର୍ପଦଳନ ରଥ ଉପରକୁ, ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥ ଉପରକୁ, ପରେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଦର୍ପଦଳନ ରଥ ଉପରକୁ ଓ ଶେଷରେ ଜଗତରନାଥ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥ ଉପରକୁ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ଉଠନ୍ତି ଏବଂ ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ରଥାରୂଢ଼ ହୁଅନ୍ତି । ଦର୍ପଦଳନ ରଥରେ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀ ସୁଦର୍ଶନ ଏକାଠି ବିଜେ ହୁଅନ୍ତି । ରଥଯାତ୍ରା ଉପଲକ୍ଷେ ରଥତ୍ରୟ ଯାତ୍ରା ସାରି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ଆଗରେ ପହଞ୍ôଚବା ପରେ ତା\’ ପରଦିନ ରାତ୍ରୀ ସମୟରେ ରଥରୁ ଅବତରଣ କରି ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପକୁ ପ୍ରବେଶ କରି ପ୍ରଥମେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ୱାର ଅତିକ୍ରମ କରନ୍ତି ଏବଂ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ସିଧା ଆସନ୍ତି ଦ୍ୱାରବତୀଙ୍କ ପାଶ୍ୱର୍କୁ । ସେଠାରୁ ଅଗଣା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରି ଜଗମୋହନରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ହୋଇ । ଗରୁଡ଼ଙ୍କ ଆଗରେ ପହଞ୍ôଚ ପୁଣି ପଶ୍ଚିମାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ଅଡ଼ପ ମଣ୍ଡପକୁ ଉଠନ୍ତି ଏବଂ ସର୍ବଶେଷରେ ପୂର୍ବାଭିମୁଖଈ ହୋଇ ଆସୀନ ହୁଅନ୍ତି । ଆଡ଼ପ ଉତ୍ସବର ପରିସମାପ୍ତି ପରେ ଗରୁଡ଼ଙ୍କ ସାମ୍ନା ହୋଇ ଜଗମୋହନସ୍ଥ ପ୍ରସ୍ଥାନ ଦ୍ୱାର ନିକଟରେ ଟାହିଆ ଲାଗି ଓ ବନ୍ଦାପନା ବଢ଼ିବା ପରେ ନାକଚଣା ଦ୍ୱାରଦେଇ ଆସନ୍ତି ରଥ ଉପରକୁ । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରସ୍ଥ ସିଂହଦ୍ୱାରରୁ ରଥ ତ୍ରୟ ଆସି ଅନ୍ୟ ପାଶ୍ୱର୍ରେ ଥିବା ନାକଚଣା ଦ୍ୱାର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥାନ୍ତି । ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଠାକୁରମାନେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି ସିଂହଦ୍ୱାର ବାଟେ ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥାନ କରନ୍ତି ନାକଚଣା ଦ୍ୱାର ବାଟେ । ତେଣୁ ପ୍ରବେଶ ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥାନ ପହଣ୍ଡି ମାର୍ଗ ଏକ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ସମସ୍ତ ପହଣ୍ଡି ମାର୍ଗ ଏକା ଅଟେ ।

ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ଏହି ଦିବ୍ୟ ପହଣ୍ଡି ଲୀଳା ଦର୍ଶନ କରି ନିଜକୁ ଧନ୍ୟ ମନେ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍‌ବେଳିତ ହୋଇଉଠେ ଭକ୍ତର ହୃଦୟ । ବିଜେ କାହାଳୀ ବାଜିସବା ସଂଗେ ସଂଗେ ଛାମୁଖୁଣ୍ଟିଆର \”ମଣିମା ମହାବାହୁ ହେ ବିଜେ କରିବା ହେଉ\’ ସମ୍ଭାଷଣ ପରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ, ପତିତପାବନ, ମହାବାହୁ, ବଳିଆର ଭୁଜ ଆଦି ସମ୍ବୋଧନ ସହ ବିବିଧ ବାଦ୍ୟର ନିନାଦ ମଧ୍ୟରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଦର୍ଶକଙ୍କ ହରିବୋଲ, ହୁଳହୁଳି ଧ୍ୱନି ମଧ୍ୟରେ କେତକୀ, ବୟଣା, କସ୍ତୁରୀ, ଗୋରଚନା, ଚନ୍ଦନ, କର୍ପୂର, ଅଗୁରୁ ଆଉ କୁଙ୍କୁମର ଭୁରୁଭୁରୁ ବାସ ମଧ୍ୟରେ ଛତି, ତ୍ରାସ, ଆଲଟ, ଚମାରର ଦୋଳନ ମଧ୍ୟରେ ଶିରରେ ଦୁବ, ତୁଳସୀ, ବିଭିନ୍ନ ପୁଷ୍ପ ଓ ସୋଲଖଚିତ ଟାହିଆ ଲଗାଇ, କଟିରେ ପାଟଡୋର ବାନ୍ଧି, ସଂଗୀତଜ୍ଞମାନଙ୍କର ଗୀତ ତଥା ଛନ୍ଦୋମୟ ଦେବଦାସୀ ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ, ଘଣ୍ଟୁଆଳର ଏକତାଳି ଘଣ୍ଟର ତାଳେତାଳେ, ଝୁଲାହାତୀର ଝୁଲନ୍ତା ଚାଲିରେ, ଆଗକୁ ଦୁଇ ପାଦ ପଛକୁ ପାଦେ ଟାଣି ହୋଇ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ପ୍ରେମାମୃତ ଧାରା ବର୍ଷଣ କରି କରି ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ କୋଳକରି ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ପହଣ୍‌ହି ବିଜେ କରିଥାନ୍ତି । ପହଣ୍ଡିବେଳୋ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଥରେ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ପାଇଁ ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଯେଉଁ ବ୍ୟାକୁଳତା ପ୍ରକାଶ ପାଉଥାଏ, ଯେଭଳି ଭାବେ ଠେଲାପେଲା, ଟଣାଓଟରା ଚାଲେ, ସେହି ମନୋରମ ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦୂରରୁ ହେଉ ବା ନିକଟରୁ ହେଉ ଯିଏ ଥରେ ଦେଖିଛି, ତା\’ର ମାନସପଟରୁ କେବେ ଲିଭିବାର ନୁହେଁ । ଭକ୍ତବତ୍ସଳ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରିୟସ୍ଥାନ ହେଉଛି ଭକ୍ତର ହୃଦୟ । ତେଣୁ ସେ ନିତ୍ୟ ବୈକୁଣ୍ଠସ୍ଥଳୀ ରତ୍ନସିଂହାସନ ପରିତ୍ୟାଗ ପୂର୍ବକ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପରିସରକୁ ଆସି ତାଙ୍କର ଅଳି-ଅର୍ଦ୍ଦଳି, ମାନ-ଅଭିମାନ ଆଉ ଗାଳି-ଅପମାନ ସବୁ ସହ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ପହଣ୍ଡି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଦୋଳାୟିତ ଟାହିଆ, ଚାହାଣୀର ଅପୂର୍ବ ଠାଣି, ବାମକୁ ଦକ୍ଷିଣକୁ, ଆଗକୁ ପଛକୁ ଢଳି ପଡ଼ିବାର କମନୀୟ ଭଙ୍ଗୀ ଏସବୁ କୌଣସି ଦର୍ଶକକୁ ସ୍ଥିର କରି ରଖିପାରେନା । ତାଙ୍କ ଅସ୍ଥିର ଗତିରେ ସେବକ କୁଳ ଅସ୍ଥିର, ସାଜସଜ୍ଜା ଉପକରଣଧାରୀମାନେ ଅସ୍ଥିର, ଚାମର ସେବକ ଓ ସଂକୀର୍ତ୍ତନରତ ଭକ୍ତଗଣ ମଧ୍ୟ ଅସ୍ଥିର ହେବାର ଦେଖାଯାଏ । ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଏହି ପହଣ୍ଡିକାଳୀନ ଛନ୍ଦାୟିତ, ଦୋଳାୟିତ, ମୁଦ୍ରାୟିତ ଘୁମନ୍ତ ଯାତ୍ରା କାହିଁ କେଉଁ କାଳରୁ ସଂଖ୍ୟାତୀତ ଭକ୍ତଗଣଙ୍କୁ ମୁଗ୍ଧ, ଚକିତ, ପ୍ରଭାବିତ, ରସାଣିତ, ଅନୁପ୍ରାଣିତ ଓ ଆମୋଦିତ କରି ଆସିଛି, ତା\’ର ହିସାବ ନାହିଁ । ଜ୍ଞାନର ଗଭୀରତା ନେଇ କିଏ ତାଙ୍କର ଦିବ୍ୟଲୀଳାକୁ ଦେଖିଛନ୍ତି ତ ଆଉ କିଏ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅନୁଭୂତି ସହ ଏକାକାର କରିଦେଇଛନ୍ତି ।