ପୋଥି ଓ ପଟ୍ଟଚିତ୍ରରେ ଜୟଦେବ କୃତ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ

ପ୍ରାଚୀର କାଳରୁ ଉତ୍କଳ ଭୂଖଣ୍ଡ ଏକ ମହାନ୍ ସାରସ୍ୱତପୀଠ ଭାବେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ ପୂର୍ବକ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ନିଜକୁ ପରିଚିହ୍ନିତ କରିପାରିଛି । ଓଡ଼ିଶା ଜନ୍ମିତ ବହୁ ସାରସ୍ୱତ ସାଧକ ନିଜସ୍ୱ ଲେଖନୀ ମୁନରେ ଅନେକ କାବ୍ୟ-କବିତା, ପୁରାଣଶାସ୍ତ୍ର, ଚିକିତ୍ସାଶାସ୍ତ୍ର, ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନ ଆଦି ରଚନା କରି ଯାଇଛନ୍ତି । ସେତେବେଳୋ ମୁଦ୍ରଣଯନ୍ତ୍ରର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ନଥିଲା । ତେଣୁ ଲେଖକମାନେ ତାଳପତ୍ର ଏବଂ ଭୂଜପତ୍ରରେ ଲେଖନୀ ଦ୍ୱାରା ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା କଥାମାନ ଲେଖିଥିଲେ । ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସମ୍ପ୍ରତି କାଗଜ ହେଉଛି ଲିଖନର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ । କାଗଜ ଓ ମୁଦ୍ରଣଯନ୍ତ୍ରର ସହଜ ଉପଲବ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ ତାଳପତ୍ରମାନଙ୍କରେ ମୁନିଋଷିମାନେ ଲେଖନୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲେଖାପଢ଼ା ସମ୍ପାଦନା କରୁଥିଲେ । ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତର ଅନେକ ପୁରାଣଶାସ୍ତ୍ର ପୋଥିରେ ରଚିତ ହୋଇଥିଲା ।
କାଗଜର ଉଦ୍ଭାବନ ବା ବ୍ୟବହାର ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଚୀନମାନେ କରିଥିଲେ । ୭୫୧ରେ ଚୀନ୍ ଓ ଆରବୀୟଙ୍କ ମଧ୍‌ରେ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧରେ ଆରବବାସୀଙ୍କୁ କାଗଜ ବ୍ୟବହାରର ସୁଯୋଗ ଦେଇଥିଲା । ପରେପରେ ୧୨୦୦ ମସିହା ବେଳକୁ ଆରବରୁ କାଗଜ ପ୍ରସ୍ତୁତି କୌଶଳ ସ୍ପେନକୁ ଯାଇଥିଲା । ପ୍ରାୟ ୧୫୦୦ ମସିହା ବେଳକୁ ସମଗ୍ର ୟୁରୋପ ମହାଦେଶରେ କାଗଜର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ସମ୍ଭବ ହେଲା ।
ଉତ୍କଳୀୟ ପୋଥୀ ହେଉଛି ଉତ୍କଳୀୟ୍‌କ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାରସ୍ତ ସମ୍ପଦ । ଅତୀତର ଘଟଣାବଳୀ ଓ ଐତିହ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ତାଳପତ୍ର ପୋଥିମାନଙ୍କରୁ ମିଳିଥାଏ । ଆୟୁର୍ବେଦ ଭଳି ମହାନ୍ ଚିକିତ୍ସାଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଏହିଭଳି ପୋଥି ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ଭାରତରେ ବ୍ୟବହୃତ ଲେଖନର ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା ବଡ଼ବଡ଼ ବୃକ୍ଷର ପତ୍ର ଓ ଛାଲି । ପ୍ରାକ୍‌-ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଚତୁର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗ୍ରୀକ୍ ପରିବ୍ରାଜକବୃନ୍ଦ ସୂଚନା ଅନୁଯାୟୀ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଭୂର୍ଜପତ୍ର ଏବଂ ତୁଳାରପଟ୍ଟ ଥିଲା ଭାରତୀୟଙ୍କ ଲିଖନର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ । ଅନେକ ବୌଦ୍ଧଶାସ୍ତ୍ର ଭୂଜପର୍ତରେ ଲିଖିତ ହୋଇଥିବାର ସୂଚନା ମଧ୍ୟ ମିଳିଥିଲା । ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍କଳର ସଂସ୍କୃତ ବିଦ୍ୱାନ କାଳିଦାସଙ୍କ ସମସ୍ତ ରଚନାବଳୀ ତାଳପତ୍ର, ଭୂର୍ଜପତ୍ର ଲିଖିତ ହୋଇଥିବା କଥା ଗବେଷକମାନେ ଜାଣିପାରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ନିର୍ବିବାଦରେ ଏହା ସ୍ୱୀକାର କରାଯାଏ ଯେ, ଉତ୍କଳୀୟ ଲିପି କର୍ମରେ ଇତିହାସରେ ତାଳପତ୍ରର ଗୁରୁତ୍ୱ ସର୍ବାଧିକ ।
ଭାରତବର୍ଷରେ ପ୍ରାୟ ଦ୍ୱାଦଶ-ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ଧୀରେଧୀରେ କାଗଜ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଲା । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ତାଳପତ୍ର ଯେ ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା, ତାହା ସ୍ୱୀକାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଉତ୍କଳୀୟମାନେ ପୋଥିକୁ ଭଗବତ୍ ଜ୍ଞାନରେ ପୂଜା କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ପୋଥି ସହ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଧାର୍ମିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ନିହିତ ଥିଲା । ମଠ ଓ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ପୋଥିଗୁଡ଼ିକ ସାଇତି ରଖାଯାଇ ପୂଜାପାଠ କରାଯାଇଥିବାର ରହିଛି ।
ସର୍ବବିଧିର ସମନ୍ୱୟାତ୍ମକ ପୀଠ ହେଉଛି ଦିବ୍ୟ ନୀଳାଚଳ । ତେଣୁ ଭାରତବର୍ଷର ବହୁ ସାଧୁସନ୍ଥ ଏଠାକୁ ନିଜର ସାଧନ, ଭଜନ, ଲିଖନ ପାଇଁ ଚାଲିଆସିଛନ୍ତି । ଯୀଶୁଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଏଠାରେ ୧୨ ବର୍ଷ ରହି ବେଦ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିବା କଥା ମଧ୍ୟ ଶୁଣାଯାଏ । ବହୁ ଉତ୍କଳୀୟ ସାଧୁ ପଣ୍ଡିତ ଜୀବନର ଅଧିକାଂଶ ସମୟ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ କଟାଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । ଜଗନ୍ନଶଥଙ୍କ ପରମ ଭକ୍ତ ଭକ୍ତକବି ଜୟଦେବ ଜନ୍ମିତପୀଠ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ୱ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସପରିବାରେ ଜଗନ୍ନାଥ ଧାମକୁ ଚାଲି ଆସିଥିଲେ । ଏହା ହେଉଛି ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର କଥା । ଏଠାରେ କବି ଅବସ୍ଥାନ ପୂର୍ବକ ସଂସ୍କୃତିରେ ବହୁ କାବ୍ୟକବିତା ରଚନା କରିଥିଲେ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଏକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥ, ଯାହାକି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପଦ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।
ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଜଣେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ କବି ଭାବେ ଜୟଦେବ ଚିର ସ୍ମରଣୀୟ, ଯାହାଙ୍କ ଅମର ଲେଖନୀରୁ ନିଃସୃତ ହୋଇଛି ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ । ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ରଚନାକାଳ ଯେହେତୁ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ, ତେଣୁ ଅନୁମିତ ହେୁଏ ତାଳପତ୍ର ଜରିଆରେ ଏହା ଲିଖିତ ହୋଇଥିଲା । ସମଗ୍ର ଉତ୍କଳର ଗୌରବକୁ ପ୍ରଖ୍ୟାପନ କରି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟକୁ ବିଶ୍ୱ ଦରବାରରେ ପ୍ରତିପାଦନ ନିମିତ୍ତ ଜୟଦେବଙ୍କ ଭୂମିକା ଥିଲା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦକୁ ରଚନା କରି ଦୈନନ୍ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଶୁଣାଉଥିଲେ । ଏହା ରାଧାକୃଷ୍ଣ ଅପ୍ରାକୃତିକ ପ୍ରେମଲୀଳାର ସ୍ୱର୍ଗୀୟ କାବ୍ୟ-ପଂକ୍ତି । ଏହାର କାନ୍ତ-କୋମଳ-ପଦାବଳୀକୁ ସୁଲଳିତ କଣ୍ଠରେ ଗାନ କରାଗଲା ବେଳେ ଭକ୍ତବୃନ୍ଦ ଏକ ଚିତ୍ତରେ ଶ୍ରବଣ କରି କୃତାର୍ଥ ହେଉଥିଲେ ।
ଜୟଦେବଙ୍କ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ଅବଲମ୍ବନରେ ଦଶାବତାର ଓ ରାଧାକୃଷ୍ଣଲୀଳା ଚିତ୍ର ସମ୍ବଳିତ ପୋଥି ଏବଂ ପଟ୍ଟଚିତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏ । ଅତ୍ୟନ୍ତ ସାବଲୀଳା ଓ ନିଖୁଣ ଶୈଳୀର ଦଶାବତାରର ଲେଖା ଓ ଚିତ୍ର ତାଳପତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଅଛି । ତେଣୁ ତାଳପତ୍ର ଓ ପୋଥି, ପୁରାଣ ଓ କାବ୍ୟକବିତା ଉଭୟ ପରିପୂରକ । ଉତ୍କଳ ପ୍ରାନ୍ତରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାୋର ଲୋକପ୍ରିୟତା ସ୍ୱଚିତ୍ତରେ ଉତ୍କଳର ପୋଥି ବିଭବ କେେ ଉନ୍ନତ । ଯଥାର୍ଥରେ କହିଲେ ଉତ୍କଳୀୟ ଧର୍ମ, ସଂସ୍କୃତି ଓ ସାହିତ୍ୟ ସହ ପ୍ରାଚୀନ ପୋଥିବିଭବର ସମ୍ପର୍କ ଅତୀବ ନିବିଡ଼ ।