ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ନନ୍ଦିଘୋଷ, ତାଳଧ୍ୱଜ ଓ ଦର୍ପଦଳନ ରଥ ଓ ରଥକାଠ ଓ ଏହାର ଭବିଷ୍ୟତ

ଏ କଥା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଜଣା ଯେ ମହାପ୍ରଭୁ ଭାଇ, ଭଉଣୀ ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ସହ ବର୍ଷରେ ଥରେ ନବଦିନାତ୍ମକ ରଥଯାତ୍ରାରେ ବାହାରନ୍ତି । ସବୁ ବର୍ଷ ନନ୍ଦିଘୋଷ, ତାଳଧ୍ୱଜ ଓ ଦର୍ପଦଳନ ରଥ ନୂଆକରି ଗଢ଼ା ହୁଅନ୍ତି । ନୂଆ ରଥରେ ଖଣ୍ଡିଏ ହେଲେ ପୁରୁଣା କାଠ ଲାଗି ହୁଏ ନାହିଁ । ନନ୍ଦିଘୋଷରେ ୮୩୨ ଖଣ୍ଡ, ତାଳଧ୍ୱଜରେ ୩୬୩ ଖଣ୍ଡ ଓ ଦର୍ପଦଳନରେ ୫୯୩ ଖଣ୍ଡ ଓ ସର୍ବମୋଟ୍ ୨୧୮୮ ଖଣ୍ଡ କାଠ ଲାଗେ । ଏହି ୨୧୮୮ ଖଣ୍ଡ କାଠ ପାଇବା ପାଇଁ ୧୧୩୯ ଖଣ୍ଡ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଓ ମାପର କାଠଗଣ୍ଡି ଯୋଗାଇ ଦେବାପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ବନ ବିଭାଗକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅଛି । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ୮୬୨ ଖଣ୍ଡ ଫାଶୀ, ଧଉରା ଓ ଅସନ ପରି ଟାଣ କାଠ ଓ ବାକି ୨୭୭ ଖଣ୍ଡ ଶିମିଳି, ଦେବଦାରୁ, ପାଳଧୁଆ, କଅଂସ ଓ ମହାନିମ୍ବ ପରି ହାଲୁକା କାଠର ଗଣ୍ଡି ।
ରଥର ଚକ କେବଳ ଫାଶୀକାଠର ଗଢ଼ାଯାଏ । ଚକର ତୁମ୍ବ ଓ ପଇ ଗଢ଼ିବା ପାଇଁ ୭୨ ଖଣ୍ଡ ୬ ଫୁଟିଆ ଫାଶୀ ଗଣ୍ଡି ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଅର ବା ଦାଣ୍ଡିଆ ଗଢ଼ିବା ପାଇଁ ୪୨୧ ଖଣ୍ଡ ୩ ଫୁଟିଆ କାଠଗଣ୍ଡି ଦରକାର ହୁଏ । ଆଜିକାଲି ଫାଶୀକାଠ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ମିଳୁ ନଥିବାରୁ କିଛି ଅସନ ବା ଧଉରା ଗଣ୍ଡି ଫାଶୀଗଣ୍ଡି ସହ ମିଶାଇ ଅର ଗଢ଼ା ଯାଉଛି । ରଥର ଅ ଓ ଦଣ୍ଡାହ କେବଳ ଧଉରା କାଠରେ ତିଆରିହୁଏ । ଓଡ଼ିଶା, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଓ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଅଞ୍ଚଳରେ ଶଗଡ଼ ଅଖ ପାଇଁ ଧଉରା କାଠ ଲୋକମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପସନ୍ଦ । ଅଖ ଓ ଦଣ୍ଡା ପାଇଁ ୫୦ ଖଣ୍ଡ ୩ ଫୁଟିଆ ଧଉରା ଗଣ୍ଡି ଲାଗେ । ରଥର ବାକି ଅଂଶ ୩୧୨ ଖଣ୍ଡ ୩ ଫୁଟିଆ ଫଶୀ, ଧଉରା ବା ଅସନ କାଠଗଣ୍ଡିରେ ଗାଯାଏ । ୨୭୭ ଖଣ୍ଡ ହାଲୁକା କାଠର ଗଣ୍ଡି ପଟା ପାଇଁ ଦରକାର ପଡ଼େ । ସେଗୁଡ଼ିକର ଗୋଲେଇ ୩ ଫୁଟରୁ ୫ ଫୁଟ ହେବା ଦରକାର । ଆଗେ କେବଳ ଶିମିଳି କାଂ ପଟା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ଏବେ ଶିମିଳି କାଠ ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ଦେବଦାରୁ, କଅଂସା, ପାଳଧୁଆ ଓ ମହାନିମ୍ବ କାଠ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ତା ବାହାରେ ୬୦ ଖଣ୍ଡ କାଳଚୁଆ ତରୁଆ ରଥ ସମ୍ପର୍କିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ଏସବୁ କାଠ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ଆଗେ ଦଶପଲ୍ଲା ରାଜା ଓ ଏବେ ନୟାଗଡ଼ ଡିଏଫ୍‌ଓ ଯୋଗାଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ନୟାଗଡ଼ ଓ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଡିଏଫ୍‌ଓ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଠିକ୍ ଗୁଣ, ମାନ ଓ ମାପର କାଠ ଦରକାର ମୁତାବକ ଯୋଗାଇ ଦେବା ପାଇଁ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପାଖରେ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ । ଅତୀତରେ ଯେତେବେଳେ ଯାନବାହାନର ପ୍ରଚଳନ ନ ଥିଲା, ରଥକାଠ ମହାନଦୀ ଓ ତା\’ର ଶାଖା ନଦୀମାନଙ୍କର ଭାସିଭାସି ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚୁଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ରଥକାଠର ତିନୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଗୁଣ ରହିବା ଦରକାର ଥିଲା । ଏକ ବୃହଦାକାର ରଥ ନିର୍ମାଣ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା କାଠ ଶକ୍ତ ହେବା ଦରକାର । ପାଣିରେ ଭାସି ଆସିବା ପାଇଁ ଏହା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ହାଲୁକା ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଦୂରରୁ କାଠ ଆଣି ନଦୀକୂଳରେ ପହଞ୍ଚାଇବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ନଦୀକୂଳରେ ପହଞ୍ଚାଇବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ନଦୀକୂଳ ଜଙ୍ଗଲରେ ମିଳୁଥିବା ଦରକାର । ଫାଶୀ ଓ ଧଉରା ବେଶ୍ ଶକ୍ତ ଓ ଟାଣ କାଠ । ଧଉରା ଗଛ ଓଡ଼ିଶାର ସବୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ମିଳୋ । ଫାଶୀ ଗଛ କେବଳ ନଦୀ ଓ ବଡ଼ ନାଳ କୂଳରେ ମିଳେ । କଞ୍ଚା ଫାଶୀ ଓ ଧଉରା କାଠ ପାଣିରେ ଭାସେ । ଶିମିଳି କାଠ ହାଲୁକା ଓ ଜଙ୍ଗଲର ସବୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ମିଳେ । ଆଗେ ମହାନଦୀ କୂଳରେ ଦଶପଲ୍ଲା ଜଙ୍ଗଲରୁ ଏ କାଠ କାଟି ସେଥିରେ ସିନ୍ଦୂର ଲଗେଇ ହରିବୋଲ ହୁଳହୁଳି ସଂକୀର୍ତ୍ତନ ସହ ନଦୀରେ ଭସେଇ ଦିଆଯାଉଥିଲା । କାଠ ଭାସିଗଲାବେଳେ କୂଳରେ ଲାଗିଗଲେ, ପାଖ ଗାଆଁଲୋକେ ସିନ୍ଦୂରରୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ କାଠ ଚିହ୍ନି ଶୁଦ୍ଧପୂତ ଭାବରେ ଖୋଳ କୀର୍ତ୍ତନ ହରିବୋଲ ହୁଳହୁଳି ସହ ପୁଣି ନଦୀରେ ଭସାଇ ଦେଉଥିଲେ । ନଦୀକୂଳିଆ ଗାଆଁ ଲୋକଙ୍କର ନଦୀରୁ କାଠ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଗୋଟେ ନିତିଦିନିଆ ସାଧାରଣ କାମ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସିନ୍ଦୂର ଲାଗା ରଥକାଠକୁ ହଡ଼ପ କରିବାର ସାହସ କେହି କରୁ ନଥିଲେ ।
ଆଜିକାଲି ରଥକାଠ ଟ୍ରକ୍‌ରେ ବୁହାହୋଇ ଆସୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବଂ ଫାଶୀ ଓ ଧଉରା କାଠର ଅନେକ ବିକଳ୍ପ ଆମ ଜଙ୍ଗଲରେ ଉପଲବ୍ଧ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପୁରୁଣା ପରମ୍ପରାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ସେଇ ଫାଶୀ ଓ ଧଉରାରେ ରଥ ନିର୍ମାଣ ହୁଏ । ଅତୀତରେ ଜଙ୍ଗଲର ଆୟତନ ବେଶୀ ଥିଲା । ପ୍ରତି ଏକର ଜଙ୍ଗଲରୁ ଆଜିଠାରୁ ବହୁ ଗୁଣରେ ବେଶି ପରିମାଣର ଓ ମାନର କାଠ ମିଳୁଥିଲା । ତେଣୁ ରଥ କାଠ ଯୋଗାଇ ଦେବା ପାଇଁ ଆଗେ ଦଶପଲ୍ଲା ରାଜା ଓ ପରେ ନୟାଗଡ଼ ଡିଏଫ୍‌ଓଙ୍କୁ ବିଶେଷ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ୁ ନଥିଲା । ପରେ କେବେ ଦରକାର ପଡ଼ୁଥିବା କାଠ ସଂଗ୍ରହ ଓ ଯୋଗାଣକୁ ସହଜ କରିବା ପାଇଁ ହାଲୁକା କାଠର ଯୋଗାଣ ଦାୟିତ୍ୱ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଡିଫ୍‌ଓଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା ।
ଏବେ ରଥକାଠ ଯୋଗାଣ ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗର ମୁଣ୍ଡବ୍ୟଥାର ଏକ କାରଣ ହୋଇଛି । ଉପଯୁକ୍ତ ମାନ ଓ ମାପର କାଠ କାଳକ୍ରମେ ବିରଳା ହେବାକୁ ବସିଲାଣି । ତଥାପି ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁରୁଖୁରୁରେ କାଠ ଯୋଗାଣ ଚାଲିଛି । କିନ୍ତୁ ଆଉ ବର୍ଷ କେତେଟା ପରେ ନୟାଗଡ଼ ଓ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଡିଏଫ୍‌ଓ ରଥ କାଠ ଯୋଗାିବାରେ ଅସମର୍ଥ ହେବେ । ତେଣୁ ଆଜିଠାରୁ ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଚିନ୍ତା କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରି ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗ ଜଗନ୍ନାଥ ବନ ପକଳ୍ପ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି । ଫାଶୀ ଗଛ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ ବଢ଼ିବା ପାଇଁ ନଦୀକୂଳିଆ ବାଲିଆ ଦୋରସା ମାଟି ଦରକାର କରେ । ସେ ଗଛକୁ ପଥରୁରିଆ, ମୋରମ, ଟାଣ, ଖଳି ମାଟିରେ ଲଗେଇଲେ, ସେ ଉଧେଇବ ନାହିଁ । ଦ୍ୱିତୀୟତଃ ସର୍ବସାଧାରଣ ଜାଗାରେ ଗାଈଗୋରୁ ଅହରହ ଚରୁଥିବାରୁ ଏ ପ୍ରକଳ୍ପ ସଫଳ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ ।
ଫାଶୀ ଓ ଧଉରା କାଠ ବିନା ରଥ ନିର୍ମାଣ କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ଧଉରା ଗଛ ଓଡ଼ିଶାର ସବୁ ଜଙ୍ଗଲରେ ଦେଖଶଯାଏ । ଫାଶୀ ଗଛ ଯେ କେବଳ ନୟାଗଡ଼ ଜଙ୍ଗଲରେ ଦେଖାଯାଏ. ସେ କଥା ନୁେହେଁ । ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓ ତାହ\’ଣ ଉପନଦୀମାନଙ୍କର ଦୁଇ କୂଳରେ ଏ ଗଛ ବହୁ ପରିମାଣରେ ମିଳେ । କାଂଶବାହାଲ ସହର ନିକଟରେ କେବଳ ଫାଶୀ ଗଛର ଗୋଟେ ଛୋଟ ଜଙ୍ଗଲ ଥରେ ମୁଁ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ମୁଖ୍ୟ ବନ ସଂରକ୍ଷକ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଗୌରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଦେଖାଇଥିଲିଓ ନୟାଗଡ଼ ଜିଙ୍ଗଲକୁ କିଛି ବର୍ଷ ବିଶ୍ରାମ ଦେଇ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ଜଙ୍ଗଲରୁ ଫାଶୀ ଓ ଧଉରା କାଠ ସଂଗ୍ରହ କରି ଯୋଗାଇ ଦେବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲି । ମହାନଦୀ କୂଳେକୂଳେ ବୌଦ୍ଧ, ସୋନପୁର, ଅନୁଗୋଳ ଓ ଆଠମଲ୍ଲିକ ଇଲାକାରେ ଏ ଗଛ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଦେଖାଯାଏ । ତେଲ ନଦୀର ଦୁଇ କୂଳରେ ଏ ଗଛ ମିଳେ ବୋଲି ମୋର ଜଙ୍ଗଲ ଅଧିକାରୀ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କଠାରୁ ଶୁଣିଛି । ତେଣୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପାଇଁ ନୟାଗଡ଼କୁ ଛାଡ଼ି ଉପରୋକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳର ଜଙ୍ଗଲରୁ ଏ କାଠ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯିବା ଉଚିତ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ଘରବାଡ଼ି, ଚାଷଜମି, ତୋଟା ତଇଲାରେ ଫାଶୀ ଗଛ ବଢ଼ି ଠିଆ ହୋଇଛି । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥ ପାଇଁ କାଠ ଯୋଗାଇ ଦେବା ପାଇଁ ସେମାନେ ନିଜର ପରମ ସୌଭାଗ୍ୟ ମଣିବେ । ରଥ କାଠ ଯୋଗାଇ ଦେବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛୁକ ଲୋକ ଅନ୍ଦାଜରେ ଗଛର ଉଚ୍ଚତା ଓ ଛାତିଏ ଉଚ୍ଚରେ ଗଛର ଗୋଲେଇ ମାପି ନିକଟସ୍ଥ ରେଞ୍ଜ ଅଫିସ୍‌ରେ ଜଣାନ୍ତୁ ବୋଲି ଗଜପତି ମହାରାଜା ଅନୁରୋଧ କଲେ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ କାଠ ଦାନ ଆକାରରେ ମିଳିବ । ମାପ ଓ ମାନ ପରୀକ୍ଷା କରି ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗ ଏ କାଠ ଯୋଗାଇ ଦେଇପାରିବେ ।
ଭବିଷ୍ୟତରେ କାଠ ଯେପରି ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବେ ମିଳିପାରିବ, ସେଥିପାଇଁ ଚିନ୍ତା କରିବା ଦରକାର । ଆଗପରି ଆଜି ମଧ୍ୟ ସବୁ ଜଙ୍ଗଲରେ ମଞ୍ଜି ପଡ଼ି ଫାଶୀ ଓ ଧଉରା ଗଛ ଉଠୁଛି । କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଛାତିଏ ଉଚ୍ଚରେ ୪୦ ସେ.ମି. ଗୋଲେଇ ହୋଇଗଲେ ପାଖ ଗାଆଁର ଲୋକ ନିଜର ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ସେ ଗଛକୁ କାଟି ନେଇ ଯାଉଛନ୍ତି । ଘର ମରାମତି, ଲଙ୍ଗଳ, ଈଷ, ଶଗଡ଼ ଦଣ୍ଡା, ଫସଲରେ ବାଡ଼ ଦେବା, ଏପରିକି ଜାଳ ପାଇଁ ସେ ଗଛ ସବୁ କାଟି ନେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ନୟାଗଡ଼, ଖୋର୍ଦ୍ଧା, ସୋନପୁର, ଆଠମଲ୍ଲିକ, ଅନୁଗୋଳ ଓ ଆଠଗଡ଼ ଜଙ୍ଗଲରେ ଫାଶୀ ଧଉରା, ଅସନ, ଶିମିଳି ଗଛର ଗୋଲେଇ ଛାତିଏ ଉଚ୍ଚର ୪୦ ସେ.ମି.ି ହୋଇଗଲେ, ସେ ଗଛ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ବୋଲି ଗଛରେ ଛାତିଏ ଉଚ୍ଚର ନାଲି ରଙ୍ଗର ବ୍ୟାଣ୍ଡ୍ ଲଗାଇ ଦେବାକୁ ହେବ । ନାଲି ବ୍ୟାଣ୍ଡ୍ ଚିହ୍ନିତ ଗଛ ରଥ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରାଯାଇଛ ବୋଲି ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚାର କରିଦେବେ । ଗାଁ ଗହଳର ଜଗନ୍ନାଥପ୍ରେମୀ ଲୋକେ ଏ ଗଛକୁ କାଟିବା ତ ଦୂରର କଥା, ଏପରି ଗଛଟିଏ ଦେଖିଲେ ପାଖକୁ ଆସି ମୁଣ୍ଡିଆ ମାରିବେ । ବହୁ ଅତୀତରେ ନଦୀ ସୁଅରେ ଭାସିଗଲା ବେଳେ ରଥ କାଠକୁ ସିନ୍ଦୂର ଚିହ୍ନରୁ ଚିହ୍ନି ହଡ଼ପ କରିବାର ସାହସ କେହି କରୁ ନଥିଷଲ । ଥରେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗ ହୋଇଗଲେ, ଦାରୁ ପ୍ରସାଦ ନିଜେ ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିବେ ।
ଏହି ପ୍ରକାରେ ଚିହ୍ନିତ ଗଛମାନଙ୍କର ତାଲିକା କ୍ରମିକ ସଂଖ୍ୟା ସହ ମାପ ଲେଖି ନିକଟସ୍ଥ ରେଞ୍ଜ୍ ଅଫିସ୍ ଓ ଡିଭିଜନ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ରହିବ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ୪୦ ସେ.ମି. ଗୋଲେଇର ନୂଆ ଗଛ ସନ୍ଧାନ କରି ତାକୁ ସେହିପରି ଚିହ୍ନିତ କରି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କରିବେ । ସେତେବେଳେ ଆଗରୁ ଚିହ୍ନିତ ଗଛର ମାପ ନେଇ ତାଲିକା ସଂଶୋଧନ କରିବେ । ଗଛଗୁଡ଼ିକ ରଥ କାଠ ଯୋଗ୍ୟ ହେଲେ ଚାଲାଣ କରି ତାଲିକାରୁ ବାଦ୍ ଦେବେ ।
ଏଠି ଗୋଟେ କଥା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବାର କଥା ଯେ ଗଛର ତୁମ୍ବ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ୬ ଫୁଟିଆ ୭୨ ଖଣ୍ଡ ଫାଶୀଗଣ୍ଡି ଦରକାର । ଫାଶୀକାଠ ଗଣ୍ଡି ୬ ଫୁଟ ହେବାପାଇଁ ଶତାଧିକ ବର୍ଷଲାଗେ । ତେଣୁ ୬ ଫୁଟିଆ ଫାଶୀ ଗଛ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ନୟାଗଡ଼ ଜଙ୍ଗଲରେ ମିଳିବ ନାହିଁ । ଏହି ମାପର ଗଛ ଓଡ଼ିଶା ଜଙ୍ଗଲରେ ଯେଉଁ ଜଙ୍ଗଲ ବା ଘରୋଇ ଜମିରେ ଅଛି, ତା\’ର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ରଖାଯିବା ଦରକାର । ସେସବୁ ଗଛକୁ ନାଲି ବ୍ୟାଣ୍ଡରେ ଚିହ୍ନିତ କରି ରଥ କାଠ ପାଇଁ ରହିଲା ବୋଲି ପ୍ରଚାର କରାଯିବା ଦରକାର । ନୟାଗଡ଼ ଜଙ୍ଗଲରେ ସେ କାଠ ନ ମିଳିଲେ ଅନ୍ୟ ଜାଗାରୁ ସେ କାଠ ଆଣି ପାରିବା ଅବସ୍ଥାରେ ଆମେ ରହିବା ଦରକାର । ଏସବୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏ ଗଛ ୫ ଫୁଟ୍‌ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ହୋଇଗଲେ, ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଚିହ୍ନିତ କରି ୬ ଫୁଟିଆ ହେବାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ହେବ । ସେସବୁ ଗଛକୁ ତିନି ଫୁଟିଆ କାଠ ଜାଗାରେ ଯୋଗାଇ ଦେବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ ।
ଅଖ ଓ ଦଣ୍ଡ ପାଇଁ ଦରକାର ହେଉଥିବା ୭୨ ଖଣ୍ଡ କାଠକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ବାକି ଦରକାର ହେଇଥିବା ଟାଣ କାଠର ଚାହିଦା ଫାଶୀ ପୂରଣ କରିପାରିବ । ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳର ମାଟି ବାଲିଆ ଦୋରସା ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ଅଞ୍ଚଳରେ ଫାଶୀ ଗଛ ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ ବଢ଼ିପାରିବ । ଗଛ ରଥ କାଠ ଯୋଗ୍ୟ ହେଲେ ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସହଜରେ ପୁରୀକୁ ବୋହି ନେଇ ହେବ । ପୁରୀ, କଟକ, ଜଗତ୍‌ସିଂହପୁର, ଯାଜପୁର, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ଭଦ୍ରକ ଓ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାରେ ରଥକାଠ ପାଇଁ ଫାଶୀ ଗଛର ଚାରା ଲୋକଙ୍କୁ ଦେଲେ ସେମ।।ନେ ଆନନ୍ଦରେ ବାଡ଼ି କଡ଼ରେ, ଖଳା ଚାରିପଟେ ଏହାକୁ ଲଗେଇ ବଢ଼େଇବାକୁ ପୁଣ୍ୟ ମନେ କରିବେ । ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ବନ ପ୍ରକଳ୍ପର ଅନୁଭୂତିରୁ ମୁଁ ଦୃଢ଼ତାର ସହ କହିପାରେ ଯେ ଏ ପ୍ରକାର ବୃକ୍ଷରୋପଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନ୍ୟସବୁ ବୃକ୍ଷରୋପଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଠାରୁ ଅନେକ ଗୁଣରେ ଶସ୍ତା ଓ ସଫଳ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଥିଲା । ଅଧିକନ୍ତୁ ଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭରୁ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ନାମରେ ହେଲେ ସଫଳତାହାର ବହୁ ଗୁଣରେ ବଢ଼ିଯିବ ।
ଏବେ ପଟା ପାଇଁ ଦେବଦାରୁ, କଦମ୍ବ, ମହାନମ୍ବ, ପାଳଧୁଆ ଓ କଅଂସ କାଠ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ଦେବଦାରୁ ବାଲୁଗାଁର ବରବେରା ଜଙ୍ଗଲରେ ମହାଦ୍ରୁମ ଆକାରରେ ଦେଖାଯାଏ । ପଥପାଶ୍ୱର୍ ବୃକ୍ଷରୋପଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ କଦମ୍ବ ଓ ମହାନିମ୍ବର ଆଦର ବେଶୀ । ଏ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଦେବଦାରୁ ଓ ପାଳଧୁଆ ମଧ୍ୟ ଲଗାଯାଇପାରିବ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଲଗାଯାଉଥବା ଗଛର ସିଂହଭାଗ ରଥ କାଠ ଗଛ ରଖିବା ପାଇଁ ବନ ବିଭାଗ ବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଥିବା ଯେକୌଣସି ସଂସ୍ଥାକୁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇପାରେ ବା ସରକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ପଠାଯାଇପାରେ ।
ଚାରା କରି ବଣ୍ଟନ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ଗୋଟିଏ ଜିଲ୍ଲାକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ପୁରୀ ଡିଏଫ୍‌ଓ ରଥକାଠ ଲଗେଇବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛୁକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ଦରଖାସ୍ତ ଆହ୍ୱାନ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ଚାରା ଯୋଗାଇ ଦେବେ । ଚାରା ଲଗେଇଥିବା ଲୋକର ଠିକଣା ଓ ଚାରାର ବିବରଣୀ ଲେଖି ତା\’ର ତାଲିକା ରଖିବେ । ଅତି କମ୍‌ରେ ବର୍ଷକୁ ଥରେ ଜଣେ ବନ ବିଭାଗ କର୍ମଚାରୀ ଏ ଗଛ ପରିଦର୍ଶନ କରି ରେଜିଷ୍ଟରେ ତାଙ୍କର ମନ୍ତବ୍ୟ ଲେଖି ପାରିବେ । ଦ୍ୱିତୀୟ ବର୍ଷ ଆଉ ଏକ ଜିଲ୍ଲାରେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କରାହଯିବ । ସବୁ ଜିଲ୍ଲାରେ ଥରେ ଏ କାଯ୍ୟକ୍ରମ ହେଲାପରେ ଦଶମ ବର୍ଷ ପୁଣି ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାକୁ ଫେରିବେ । ଗୋଟିଏ ଜିଲ୍ଳାରେ ବର୍ଷକୁ ୫୦ ହଜାର ଚାରା ରୋପଣ କରାଯିବ । ଚାରା ପିଛା ବର୍ତ୍ତମାନ ହାରରେ ୩ ଟଙ୍କା କରି ଦେଢ଼ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ବହନ କରିବେ । ରଥ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଯେତେ ସଂଖ୍ୟକ ଫାଶୀକାଠ ଦରକାର, ତା\’ର ପ୍ରାୟ ଅଧା ସଂଖ୍ୟକ ହାଲୁକା କାଠର ଗଣ୍ଡି ଦରକାର ହୁଏ । ତେଣୁ ୫୦ ହଜର ଚାରାରୁ ୩୫ ହଜାର ଫାଶୀ ଓ ୧୫ ହଜାର ଦେବଦାରୁ, ମହାନିମ୍ବ, କଦମ୍ବ ଗଛର ଚାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ବଣ୍ଟାଯିବା ଉଚିତ ।
ଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ସଫଳତା ହାର ଶତକଡ଼ା ଦଶରୁ ଅଧିକ ହେବ । ଅତି କମ୍‌ରେ ଶତକଡ଼ା ଦଶ ହେଲେ, ଚାଳିଶ ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷକୁ ୫ ହଜାର ଗଛ ଉପଲବ୍ଧ ହେବ ଓ ଏହା ଚାରି ବର୍ଷର ରଥକାଠ ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବ । ରଥକାଠର ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବା ସଂଗେସଂଗେ ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ