ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ

ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ଏହା ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଭାରତରେ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ସଶସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ରୋହ ଥିଲା। ପାଇକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ନେତା ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ଅଧୀନରେ ବିଦ୍ରୋହରେ ଉଠିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଓଡିଆ ଏକତାର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ମାନୁଥିଲେ , ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଦମନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଅଧିକାଂଶ ଓଡିଶାରେ ବ୍ୟାପି ଯାଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଭାବରେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଦମନ କରିଥିଲେ। ଅନେକ ସଂଗ୍ରାମୀ ଙ୍କୁ ଗିରଫ କରି ଅନ୍ୟ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜକୁ ପଠାଇ କଳାପାଣି ଦାଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯାଇଥିଲା I ଅନେକ ଦିନ ଧରି ଜଙ୍ଗଲରେ ଲୁଚି ରହି ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ସଂଘର୍ଷ କରିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ପରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଥିଲେ I

କେତେକ ଐତିହାସିକ ଏହାକୁ ‘ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ’ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ଓଡିଶାରେ ଏକ ଉଚ୍ଚ ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢେଇ ରେ ପିଲାମାନେ ବୀରତ୍ୱର କାହାଣୀ ପଢ଼ିଛନ୍ତି , କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାତୀୟ ସ୍ତରର ସ୍ୱୀକୃତି ଲାଭ ପାଇଲା ନାହିଁ Iକୃତିବାସ ପାଟଶାଣୀ , ମାଧବ ଚନ୍ଦ୍ର ରାଉତ, ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ, ଜୟ ରାଜଗୁରୁ, ଏବଂ ପିଣ୍ଡିକି ବାହୁବଳେନ୍ଦ୍ର ,ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ର ମୁଖ୍ୟ କର୍ଣ୍ଣଧାର ଥିଲେ I

ପାଇକମାନେ ଓଡିଶାର ଗଜପତି ଶାସକ ମାନଙ୍କର ଏକ ଅସଂଗଠିତ କୃଷକ ସଂଗଠନ ଥିଲେ , ଯେଉଁମାନେ ଚାଷ ବାସ କରି ଶାନ୍ତିରେ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ସାମରିକ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରୁ ଥିଲେ। ଏହି ପାଇକ ମାନେ ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହର ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ।

ଖୋର୍ଦ୍ଧା ର ଶାସକମାନେ ପାରମ୍ପାରିକ ଭାବରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ରକ୍ଷକ ଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧୀ ଭାବରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଶାସନ କରୁ ଥିଲେ। ସେ ଓଡିଶାର ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ସ୍ୱାଧୀନତାର ପ୍ରତୀକ ଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶମାନେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ଉତ୍ତରରେ ବଙ୍ଗଳା ପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣରେ ମାଡ୍ରାସ ପ୍ରଦେଶ ଦଖଲ କରିବା ପରେ ୧୮୦୩ ମସିହାରେ ଓଡିଶାକୁ ନିଜ ଦାଖଲ କୁ ନେଇଥିଲେ ।

ପାଇକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ବୃତ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଦ୍ୱାରା ପୃଥକ ତିନିଟି ସ୍ତରରେ ସଂଗଠିତ କରାଯାଇଥିଲା I ଏମାନେ ଥିଲେ ପହିରୀ, ଢାଲ ଧାରଣକାରୀ ଏବଂ ଖଣ୍ଡା ଯୁଦ୍ଧରେ ପାରଙ୍ଗମ , ତୀରନ୍ଦାଜମାନେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ୧୮୦୩ ମସିହାରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଦ୍ୱାରା ଏବଂ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଗଡ଼ ର ରାଜବାଟି (ରାଜା) ଙ୍କ ଅକ୍ତିଆର ପରେ ପାଇକମାନଙ୍କର ଶକ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହ୍ରାସ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା I

ସେହି ସମୟରେ ଓଡିଶାର ଗଜପତି ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦଦେବ (ଦ୍ୱିତୀୟ )ରେ ନାବାଳକ ଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ ରେ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପ୍ରତିରୋଧ କୁ ଇଂରେଜ ମାନେ ଅତି ନିର୍ମମ ଭାବରେ ଦମନ କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ଙ୍କୁ ଅତି ନିର୍ମମ ଭାବରେ ଜୀବିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଗଛରେ ବାନ୍ଧି ଫାଡ଼ି ଦିଆ ଯାଇଥିଲା I

କିଛି ବର୍ଷ ପରେ, ଗଜପତି ରାଜାଙ୍କର ଅସଂଗଠିତ ସୈନ୍ୟ ବାହିନୀର ବଂଶଧର ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ଆଦିବାସୀ ତଥା ସମାଜର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭାଗର ସାହାଯ୍ୟରେ ବିଦ୍ରୋହ କଲେ। ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ୟାପିଗଲା I ଯଦିଓ ବ୍ରିଟିଶ୍ ରାଜ ବିରୋଧରେ ପାଇକମାନେ ବିଦ୍ରୋହ କରି ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଏହି ବିଦ୍ରୋହ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀର ଏକ ଛୋଟ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଦ୍ରୋହ ନୁହେଁ I

ଘୁମୁସୁର ଯାହାକି ବର୍ତ୍ତମାନ ଗଂଜାମ ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ I ସେଠାକାର ଆଦିବାସୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜନଜାତି ବିଦ୍ରୋହ ରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ବାସ୍ତବରେ, ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ବିସ୍ତାର ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଘଟଣା ଆସିଲା ଯେତେବେଳେ ଘୁମୁସୁରର ୪୦୦ ଆଦିବାସୀ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରି ଖୋର୍ଦ୍ଧାକୁ ପ୍ରବେଶ କଲେ I ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଯୋଗୁଁ ସେଠାରୁ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ପଳାୟନ କରିଥିଲେ, ଏହି ବିଦ୍ରୋହୀ ମାନେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଆଡକୁ ଯାଉଥିବାବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ ମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରବଳ ବିରୋଧର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲେ I ଏହାପରେ ବ୍ରିଟିଶ ମାନଙ୍କ ଆକ୍ରମଣ ଯୋଗୁଁ ପାଇକମାନେ ରକ୍ତ ମୁଖା ହୋଇ ଇଂରେଜ ମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ପୋଲିସ ଷ୍ଟେସନ, ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ଟ୍ରେଜେରୀରେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଦେଇଥିଲେ।

ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କୁ କନିକା, କୁଜଙ୍ଗ, ନୟାଗଡ଼ ଏବଂ ଘୁମସୁର, ଜମିଦାର ମାନେ ଏବଂ ଗାଁ ମୁଖିଆ ତଥା ସାଧାରଣ କୃଷକମାନେ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ। ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଶୀଘ୍ର ପୁରୀ , ପିପିଲି ଏବଂ କଟକ ଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବ୍ୟାପିଗଲା I ବ୍ରିଟିଶମାନେ ପ୍ରଥମେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ, କିନ୍ତୁ ପରେ ସେମାନେ ନିଜର ଶାସନକୁ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ କିନ୍ତୁ ପାଇକା ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କ କଠୋର ପ୍ରତିରୋଧର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେ I ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନେକ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ବିଜୟୀ ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ତିନିମାସ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଶେଷରେ ସେମାନଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ।

ଏହା ପରେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ କୁ ବ୍ରିଟିଶ ମାନେ ନିଷ୍ଠୁର ଭାବରେ ଦମନ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ I ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ବିଦ୍ରୋହୀ ଙ୍କୁ କାରାଗାରରେ ରହି ପ୍ରାଣ ହରାଇ ବାକୁ ପଡିଥିଲା I ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକଙ୍କୁ ଅତ୍ୟାଚାରର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡିଲା I ଅନେକ ବିଦ୍ରୋହୀ ୧୮୧୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗରିଲା ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଶେଷରେ ସେମାନଙ୍କୁ କାବୁ କରି ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା। ଶେଷରେ ୧୮୨୫ ମସିହାରେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେ ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ୧୮୨୯ ମସିହାରେ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରିଥିଲେ I

ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୧୭ ରେ, ୧୮୫୭ ର ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହକୁ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ର ପ୍ରଥମ ଯୁଦ୍ଧ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେବା ପାଇଁ ଓଡିଶା ସରକାର ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ। ୨୦୧୧ ର ସଂସଦର ଶୀତ ଅଧିବେଶନରେ, ରାଜ୍ୟସଭା ବିଜେଡି ସାଂସଦ ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦଙ୍କ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନର ଲିଖିତ ଉତ୍ତର ମାଧ୍ୟମରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ଜୟ କିଶନ ରେଡ୍ଡୀ କହିଛନ୍ତି ଯେ ପାଇକା ବିଦ୍ରୋହକୁ ସ୍ୱାଧୀନତାର ପ୍ରଥମ ଯୁଦ୍ଧ କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ତେବେ ମନ୍ତ୍ରୀ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି ଯେ ଏହା ବର୍ତ୍ତମାନ NCERT ର ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀ ଇତିହାସ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବ, କାରଣ ଏହା ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଥମ ବିଦ୍ରୋହ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲା ଏବଂ ଏହା ୧୮୧୭ ରୁ ୧୮୨୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ଚାଲିଥିଲା।