ପ୍ରଭୁ ଲୀଳାମୟ, ସେ ନିର୍ବିକାର ଅନନ୍ତ ତଥା ଚଳନ୍ତି ଠାକୁର, ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଦୁଃଖ ଲାଘବ କରନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଲୀଳା କିଏବା ନ ଜାଣେ, ନିତ୍ୟ ନୈମିତ୍ତିକ କଳାଠାକୁର ସବୁଠାରେ, ସବୁ ସମୟରେ ଓ ସମସ୍ତ ଆତ୍ମାରେ ଆବିର୍ଭୂତ । ସେ ଅଭିମାନୀ, ଚତୁର ଓ ବିଶାଳ କାୟାଧାରୀ ଅଟନ୍ତି । ମାନବ ଜାତି ତାଙ୍କ ପାଇଁ କ\’ଣ ଅବା ଅନୁଚିନ୍ତା କରିପାରିବ, ସେ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଆସନ୍ତି ଓ ଅପସରି ଯାଆନ୍ତି, ଆମର ସମସ୍ତ ଚେଷ୍ଟା ଓ ଉପଦେଷ୍ଟା ତାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରେ ଚାଲେ ।
ଜଗନ୍ନାଥ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ନିରାକାର ପୁରୁଷ ହେଲେ ହେଁ ପୁରୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଚେତନାରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଓ ଦାରୁଦେବତା ରୂପେ ପୂଜିତ ଓ ଅର୍ଚ୍ଚିତ ହେଉଛନ୍ତି । ଦାରୁଦେବତାର ଅର୍ଥ ହେଉଛନ୍ତି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିର ସମାହାର । ସମସ୍ତ ତତ୍ତ୍ୱର ସମଷ୍ଟି ହିଁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ । ନାରଦ ଏହି ଭାବକୁ ପ୍ରକଟ କରି ନୀଳ ତତ୍ତ୍ୱଧର ବା ନୀଳାଦ୍ରିର ପୁରୁଷୋତ୍ତମଙ୍କୁ ସର୍ବେଶ୍ୱର ତତ୍ତ୍ୱ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ପିପ୍ପଲାଦ୍ ଶାଖାର ପ୍ରଣବ ପରଳ ଉପନିଷଦରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି, ସର୍ବେଶ୍ୱର ହେଉଛନ୍ତି ସାକ୍ଷାତ ବ୍ରହ୍ମ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ବ୍ରହ୍ମ ହିଁ ବ୍ରହ୍ମମୟ ପୁରୁଷ ।
ତାଙ୍କରି ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି କେତେ କାହାଣୀ, କିମ୍ବଦନ୍ତୀ, କେତେ ପୁରାଣ, ଇତିହାସ, ତତ୍ତ୍ୱ ଦର୍ଶନ, ମତ-ପଥ, ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମଧାରା, ସେ ଲୀଳାମୃତ ଅସରନ୍ତି । ଦାରୁ ଦେବତାରୁ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ଅବତାରମାନଙ୍କର ଅବତାରୀ । ଯୁଗେ ଯୁଗେ ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଛନ୍ତି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ୱରୂପରେ । ଦୁଷ୍ଟ ଦମନ ସନ୍ଥମାନଙ୍କୁ ପାଳନ କରିଛନ୍ତି । ଦୁଃଖରୁ ପୋଛି ନେଇଛନ୍ତି । ସଙ୍କଟରୁ ତୋଳି ଆଣିଛନ୍ତି । ସତ୍ୟରେ ନୃସିଂହ ନାରାୟଣ, ତ୍ରେତୟାରେ ଶ୍ରୀରାମ, ଦ୍ୱାପରରେ କୃଷ୍ଣ, ପୁଣି କଳିଯୁଗରେ କରି ଚାଲିଛନ୍ତି ଅଜସ୍ର ଲୀଳା ପରମବ୍ରହ୍ମ ଜଗନ୍ନାଥ ରୂପରେ ।
\
ଜନ୍ମ ମରଣର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ଯେଉଁ ଅନନ୍ତ ସତ୍ତା ଏଇ ମର୍ତ୍ତ୍ୟବୈକୁଣ୍ଠରେ ଉଭା ହୋହଇଛନ୍ତି, ଟିକିଏ ଦର୍ଶନ ପାଇଲେ ପ୍ରାଣରେ ତୃପ୍ତି ଆସିବ, ଆନନ୍ଦ ବିଭୋର ଉକ୍ତ ଜନ ସମୁଦ୍ରରେ ତିନିରଥ ଘର୍ଘର ନାଦ କରି ଗଡ଼ି ଚାଲିବ ଆଉ ସେ ଚିରସୁନ୍ଦରଙ୍କର ଲାବଣ୍ୟ ଉତ୍ସବର ଭକ୍ତିସାଗରରେ ନିଜକୁ ଲୀନ କରିଦେବ । କବିଗୁରୁ ରବିନ୍ଦ୍ରନାଥଙ୍କ ଭାଷାରେ ରଥ, ପଥ, ଦଉଡ଼ି ସବୁ ଦେବତା । ଭାବର ଭଗବାନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ । ସେ ନିରାକାର ପୁଣି ଆକାରର ଏକ ବିଚିତ୍ର ସମନ୍ୱୟ ବା ପ୍ରତୀକ । ଜୀବନ୍ତ ଦେବତା । ତାଙ୍କର ଲୀଳା ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଏ । ସେ ଲୀଳାଖେଳା ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିରେ ପରସ୍ତ ପରସ୍ତ ହୋଇ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଛି । ସମର୍ପଣ ଭାବ, ଆର୍ତ୍ତ ଆହ୍ୱାନ ଭକ୍ତିର ରସାପ୍ଳୁତ ଗଦଗଦ ଉତ୍କଣ୍ଠାଭାବ ଭିତରେ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅନୁଭବ କରିହୁଏ । ଚାଲନ୍ତୁ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥରେ ସେହି ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଦର୍ଶନକରି ସଂସାର ରଥରେ ଯାତ୍ରାପରେ ନିର୍ବାଣ କରିବା ।
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଚେତନାର ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟାପକତା ମୂଳରେ ରହିଛି ଧର୍ମୀୟ ଉଦାରତା, ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସହାବସ୍ଥାନର ପ୍ରେରଣା, ମଣିଷ ମଣିଷ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ମୈତ୍ରୀ ଚେତନାର ବିସ୍ତାର, ଜାତି-ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ସଂହତି ରକ୍ଷାର ସନ୍ଦେଶ, ସର୍ବୋପରି ଅଲୌକିକ ମାନବିକତାର ଗଭୀର ସ୍ପନ୍ଦନ । ସବୁ ଧର୍ମ, ସବୁ ବର୍ଣ୍ଣ, ସବୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଏବଂ ସବୁ ଭାଷାର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଆଦର୍ଶ, ଚେତନା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱବାସୀଙ୍କୁ ଏକତ୍ର ଓ ଅଭିନ୍ନ ହେବାର ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇ ଆସିଛି । ବିଶ୍ୱର ଅଧିକାଂଶ ଦେଶରେ ଜଗନ୍ନାଥ ଚେତନା ଓ ସଂହତି ଆଜି ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ।
ପ୍ରାଚୀନ ଯୁଗରୁ ଅଦ୍ୟାବଧି ଭାରତରେ ଥିବା ଚାରୋଟି ଧାମ ରୂପେ ବିବେଚିତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପୂର୍ବରେ ପୁରୀ, ପଶ୍ଚିମରେ ଦ୍ୱାହରକା, ଉତ୍ତରରେ ବଦ୍ରିନାଥ, ଦକ୍ଷିଣରେ ରାମେଶ୍ୱର ଅବସ୍ଥିତ । ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଧାମ କେବଳ ଭାରତବର୍ଷରେ କାହିଁକି ନେପାଳ, ସିଂହଳ, ବର୍ମା, ମାଳୟ, ମରିସସ୍ ଆଦି ଦେଶରେ ହିନଦୁ ଧର୍ମୀମାନେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପୁରୀକୁ ଆସି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ପୂର୍ଣ୍ଣତା ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥାନ୍ତି । ଏତଦ୍ଭିନ୍ନ ଆମେରିକା, ଇଂଲଣ୍ଡ, ଋଷିଆ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରୁ ଭିନ୍ନ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେ ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ପୁରୀକୁ ଆସି ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି ।
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ସେବା ଭାଗ୍ୟରେ ଥିଲେ ଉପଲବ୍ôଧ ହୁଏ । ତାଙ୍କର ସେବା ଯେ ଯେଉଁ ରୂପରେ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରେ । ତାହା ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦରୁ ଉପଲବଧି ହୁଏ । ତଥାପି ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲାଗିରହେ । କିନ୍ତୁ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ସେବା ପ୍ରକୃତ ସେବା ଭାବେ ପରିଗଣିତ । ଜଣେ ଯଦି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ନାମରେ ସମର୍ପିତ ହୋଇଥିବା ବସ୍ତୁ ସ୍ଥାବର ବା ଅସ୍ଥାବର ପ୍ରତି ଲୋଭାନ୍ୱିତ ହୁଏ, ତାହା ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପୁର ସେବା ବୋଲି କହିବା ହାସ୍ୟାସ୍ପଦ ଅଟେ । ସେ କୌଣସି ଧନ ଅବା ବସ୍ତୁ ବଦଳରେ ସେବା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିବା ପ୍ରକୃତ ସେବା ନୁହେଁ, ତାଙ୍କୁ ମନ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ପୂଜା ଅର୍ଚ୍ଚନା କଲେ, ଉକ୍ତ ସେବା ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଯଥାର୍ଥ ସମ୍ମାନ ପରି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।
ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ପଣ ଭକ୍ତି ମାର୍ଗର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସୋପାନ । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ପଣର ଅର୍ଥ ସର୍ବସ୍ୱ ପରିତ୍ୟାଗ, ଉପରୋକ୍ତ ପରିଚ୍ଛେଦରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ସେବା ଅଟେ । ଯଦି ଆମେ ତାଙ୍କୁ ଜାତି, ଗୋତ୍ର, ଧର୍ମ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଆରାଧନା କରିବା ବା ଧ୍ୟାନ କରିବା, ତାହାହେଲେ ସେ ନିଶ୍ଚୟ ବିଭିନ୍ନ ଅବତାରରେ ଅଗମନ କରନ୍ତି ଓ ମାନବ ଜାତି ପ୍ରତି ଆଶୀର୍ବାଦ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । କିଏ କହେ ସେ ବୁଦ୍ଧ ଅବତାରରେ ଆସନ୍ତି, ପୁଣି କିଏ କହେ ସେ ସାଧୁସନ୍ଥ ମହାପୁରୁଷ ଅବତାରରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୁଅନ୍ତି । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହିମା ଯୁଗେଯୁଗେ ଅମର ହୋଇ ରହିବ । ହେ ମହାପ୍ରଭୁ! ଏ ମାନବ ଜାତିକୁ ସୁଖ, ଶାନ୍ତି, ସମୃଦ୍ଧି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ । ଏଇ ରଥଯାତ୍ରା ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ମଙ୍ଗଳମୟ ହେଉ, ଏହା ପ୍ରଭୁ ପାଦତଳେ ବିନମ୍ର ପ୍ରାର୍ଥନା ।