ମୂଳାର ଜନ୍ମ ବିଷୟରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମତ ମିଳେନାହିଁ । କେତେକଙ୍କ ମତରେ ଏହା ଚୀନ ଓ ଭାରତରେ ଜନ୍ମ ନେଇଛି । ପ୍ରାଗ-ଏତିହାସିକ ଯୁଗରେ ଏସବୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ମୂଳାକୁ ଖାଦ୍ୟ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା । ଭୂମଧ୍ୟସାଗରୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ ମୂଳାର ଅନେକ ପ୍ରକାରର ବଣୁଆ କିସମ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ମୂଳାର ଚେରକୁ ଖାଦ୍ୟ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ସାଲାଡ଼ ଏବଂ ତରକାରୀ କରି ଖିଆଯାଏ । ମୂଳା ପତ୍ରକୁ ଅନେକ ଲୋକ ଶାଗ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏଥିରେ ଶତକଡ଼ା ୯୪.୪ ଭାଗ ଜଳୀୟ ଅଂଶ ରହିଥଶଏ । ଏହାଛଡ଼ା ଶତକଡ଼ା ୦.୭ ଭାଗ ପୁଷ୍ଟିସାର, ୦.୬ ଭାଗ ଖଣିଜ ଲବଣ, ୦.୮ ଭାଗ ତନ୍ତୁଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥ ଓ ୩.୪ ଭାଗ ଶ୍ୱେତସାର ରହିଥାଏ ।
ମୂଳାର ଆକାର ଏବଂ ଅମଳ ସମୟକୁ ନେଇ ଏହାକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ଯଥା ଇଉରୋପୀୟ ଏବଂ ଏସୀୟ । ଇଉରୋହପୀୟ କିସମଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ସାଲାଡ୍ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରଯାଇଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଆକାରରେ ଛୋଟ । ପୁଷା ହିମାହନି, ସ୍କାରଲେଟ୍ ଗ୍ଲୋବ ଏହି ଜାତୀୟ ମୂଳା ।ଏସୀୟ ପ୍ରକାରର ମୂଳା ଭିତରେ ଜାପାନିଜ ହ୍ୱାଇଟ୍, ପୁଷା ଚେତ୍କୀ, ପୁଷା ରେଶମୀ, ହିଲକ୍ୱିନ୍, ପୁଷା ଦେଶ ଆଦି କିସମ ଚାଷ କରାଯାଇପାରେ । ସଙ୍କର ଜାତୀୟ କିସମ ହିସାବରେ ରଶ୍ମି, ସମର କୁଇନ୍, ନଂ.-୧୧ ଆଦି ଚାଷ କରାଯାଇପାରିବ ।
ପ୍ରାୟ ସବୁ ପ୍ରକାରର ମାଟିରେ ମୂଳା ଚାଷ କରାଯାଇପାରିବ । କିନ୍ତୁ ହାଲୁକା ଦୋରସା ମାଟିରେ ମୂଳାର ଆକାର ବଡ଼ ହୋଇାଏ । ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ସେପ୍ଟେମ୍ବରଠାରୁ ନଭେମ୍ବର ମାସ ମଧ୍ୟରେ ମୂଳା ବୁଣାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କରେ ବର୍ଷାଦିନେ ମଧ୍ୟ ମୂଳା ଚାଷ କରାଯାଇପାରିବ ।
ମୂଳା ବୁଣିବା ପୂର୍ବରୁ ମାଟିକୁ ଭଲ ଭାବେ ଗୁଣ୍ଡ କରିଦେବା ଉଚିତ । ଜମିରେ ଟେଳା ରହିଲେ ଗଛ ହେବାରେ ଅସୁବିଧା ହୁଏ । ଏକ ଏକର ଜମିରେ ବୁଣିବା ପାଇଁ ପ୍ରାୟ ୨-୩ କିଲୋଗ୍ରାମ ବିହନ ଦରକାର । ପ୍ରଥମେ ବିହନକୁ କିଲୋଗ୍ରାମ ପିଛା ୩ ଗ୍ରାମ ହିସାବରେ ଥିରାମ ବା ଦେଢ଼ଗ୍ରାମ ବାଭିଷ୍ଟିନ୍ ସହ ଗୋଳାଇ ବିଶୋଧନ କରିଦେବା ଉଚିତ । ଧାଡ଼ିକୁ ଧାଡ଼ି ୩୦ ସେଣ୍ଟିମିଟର ଓ ଗଛକୁ ଗଛ ୧୦ ସେଣ୍ଟିମିଟର ଦୂରତା ରଖି ବିହନ ବୁଣିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏକ ଏକର ଜମିରେ ପ୍ରାୟ ୧,୩୩,୦୦୦ ଗଛ ରହିଥାଏ ।
ଶେଷ ଓଡ଼ ଚାଷ ବେଳେ ଏକର ପିଛା ୫ ଟନ୍ ସଢ଼ା ଗୋବର ଖତ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ବିହନ ବୁଣିବା ବେଳେ ଏକର ପିଛା ୧୦ କିଲୋଗ୍ରାମ ଯବକ୍ଷାର, ୨୦ କିଲୋଗ୍ରାମ ଫସଫରସ ଓ ୩୦ କିଲୋଗ୍ରାମ ପଟାସ ସାର ଦେବାକୁ ପଡ଼େ । ଏହି ସାର ପାଇବା ପାଇଁ ଏକର ପ୍ରତି ୪୪ କି.ଗ୍ରା. ଡିଏପି ୫୦ କି.ଗ୍ରା. ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟା ସ ଏବଂ ୫ କି.ଗ୍ରା. ୟୁରିଆ ମିଶାଇ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ହେବ । ଏହା ବଦଳରେ ଏକର ପ୍ରତି ୬୭ କି.ଗ୍ର।।. ଶ୍ୟାମଳା, ୬୩ କି.ଗ୍ରା. ସିଙ୍ଗଲ ସୁପର ଫସଫେଟ୍ ଓ ୩୩ କି.ଗ୍ରା. ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ ଦରକାର ହେବ । ଏହା ବଦଳରେ ଏକର ପ୍ରତି ୭୭ କି.ଗ୍ରା. ଏନ୍ପିକେ (୧୦-୨୬-୨୬), ୧୨ କି.ଗ୍ରା. ଆମୋନିଅମ ସଲଫେଟ୍ ବା ୫ କି.ଗ୍ରା. ୟୁରିଆ, ଓ ୧୭ କି.ଗ୍ରା. ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହା ବଦଳରେ ଏକର ପ୍ରତି ୫୦ କି.ଗ୍ରା. ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ, ୬୩ କି.ଗ୍ରା. ସିଙ୍ଗଲ ସୁପର ଫସଫେଟ୍ ସହିତ ୩୬ କି.ଗ୍ରା. ଗ୍ରୋମୋର (୨୮-୨୮-୦) କିମ୍ବା ୫୦ କି.ଗ୍ରା. ଏନ୍ପିକେଏସ୍ (୨୦-୨୦-୦-୧୩) ମିଶାଇ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହା ବଦଳରେ ୧୨୫ କି.ଗ୍ରା. ସିଙ୍ଗଲ ସୁପର ଫସଫେଟ୍ ଓ ୫୦ କି.ଗ୍ରା. ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ ସହିତ ୫୦ କି.ଗ୍ରା. ଆମୋନିୟମ ସଲଫେଟ୍ ବା ୪୦ କି.ଗ୍ରା. କାଲସିଅମ୍ ଆମୋନିଅମ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ବା ୨୨ କି.ଗ୍ରା. ୟୁରିଆ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହାର ତିନି ସପ୍ତାହ ପରେ ୧୦ କିଲୋଗ୍ରାମ ଯବକ୍ଷାର ବା ୨୨ କିଲୋଗ୍ରାମ ୟୁରିଆ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ହେବ ।
ମୂଳା ଫସଲ ପାଇଁ ଅଧିକ ପରିମାଣର ଗନ୍ଧକ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଆମୋନିଅମ ସଲଫେଟ୍ ଓ ସିଙ୍ଗଲ ସୁପର ଫସଫେଟ୍ ଜାତୀୟ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ବୋରନ ଅଭାବ ହେଲେଶ ମୂଳା ଲମ୍ବ ଭାବରେ ଫାଟିଯାଏ । ଏହି ଅଭାବ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ମଞ୍ଜି ବୁଣିବା ବେଳେ ଏକର ପିଛା ୫-୬ କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ବୋରାକ୍ସ କିମ୍ବା ୩୦୪ କିଲୋଗ୍ରାମ ବୋରିକ୍ ଏସିଡ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇପାରେ ।
କିଆରିକୁ ବାରମ୍ବାର ଖୁସାଇଲେ ଘାସ ମରିଯାଏ । ମାଟି ହାଲୁକା ହେବା ଯୋଗୁଁ ମୂଳାର ଚେର ଫୁଲିବା ସୁବିଧାଜନକ ହୋଇଥାଏ । ବୁଣିବାର ତିନି ସପ୍ତାହ ପରେ ଯବକ୍ଷାର ସାର ଦେଇ ହୁଡ଼ା ଟେକିଦେବା ଉଚିତ । ମାଟିରେ ବତର ନ ଥିଲେ ମୂଳା ଭଲ ହୋଇ ନଥାଏ । ତେଣୁ ଜମିର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଚାହିଁ ପାଣି ମଡ଼ାଇବା ଉଚିତ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ବିନା ଜଳସେଚନରେ ମଧ୍ୟ ମୂଳା ଚାଷ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ମାଟିର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ପାଣି ମଡ଼ାଇଲେ ଅମଳ ଅଧିକ ମିଳେ ।
ବେଳେବେଳେ ମୂଳା ଫସଲରେ ଜଉପୋକ ଏବଂ ପତ୍ରଖିଆ ପୋକ ଲାଗିଥାଆନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ଆକ୍ରମଣ ଯୋଗୁଁ ଫସଲ ଅମଳ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ପୋକ ଲାଗିଲେ ଏକର ପିଛା ୩୦୦ ମିଲିଲିଟର ମିଥାଇଲ ଡିମେଟନ ଔଷଧକୁ ୨୦୦ ଲିଟର ପାଣି ସହ ଗୋଳାଇ ସ୍ପ୍ରେ କରିବା ଉଚିତ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ପୋକ ଲାଗିଲେ ଏକର ପିଛା ୪୦୦ ମିଲିଲିଟର ମାଲାଥିଅନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରିବ ।
ମୂଳା ଅମଳ ହେବାକୁ ୬୦ ଦିନ ଲାଗିଥାଏ । ମୂଳା ନରମ ଥିବାବେଳ ଏହାକୁ ଉପାଡ଼ିବା ଦରକାର । ନଚେତ୍ ବଜାରରେ ଦାମ୍ କମିଯାଇଥାଏ । ଏକ ଏକର ଜମିରୁ ପ୍ରାୟ ୭୦-୮୦ କ୍ୱିଣ୍ଟାଲ ମୂଳା ଅମଳ ହୋଇପାରିବ । ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ମୂଳାରୁ ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇଥାଏ । କେତେକ କିସମର ବିହନ ମଧ୍ୟ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ । ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ କିସମରୁ ଅନ୍ୟ କିସମର ବ୍ୟବଧାନ ଅତି କମ୍ରେ ୧୦୦ ମିଟର ରହିବା ଉଚିତ । ଏକ ଏକର ଜମିରେ ଚାଷ କଲେ ପ୍ରାୟ ୩୦୦ କିଲୋଗ୍ରାମ ବିହନ ମିଳିପାରିବ ।