ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଏକ ଅତି ଲୋକପ୍ରିୟ ଫଳ । ଏହା ଖାଇବାକୁ ବେଶ୍ ସ୍ୱାଦୁକର । ଏହାର ଜନ୍ମ ମେକ୍ସିକୋରେ ବୋଲି ଅନେକ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହା ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । ଏହା ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଫଳିଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜମିରେ ଅନ୍ୟ ଫଳ ତୁଳନାରେ ଏହା ଅଧିକ ଅମଳ ଦେଇଥାଏ । ଅମୃତଭଣ୍ଡାକୁ ଉଭୟ କଞ୍ଚା ଓ ପାଚିଲା ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଏହା ରୋଗୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଭଲଖାଦ୍ୟ । ଅମୃତଭଣ୍ଡାକୁ ଉଭୟ କଞ୍ଚା ଓ ପାଚିଲା ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଏହା ରୋଗୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଭଲ ଖାଦ୍ୟ । ଅମୃତଭଣ୍ଡାରେ ଶତକଡ଼ା ୯୦ ଭାଗ ଜଳୀୟ ଅଂଶ, ୭.୨ ଭାଗ ଶ୍ୱେତସାର, ୦.୬ ଭାଗ ପୁଷ୍ଟିସାର, ୦.୧ ଭାଗ ସ୍ନେହସାର, ୦.୫ ଭାଗ ଖଣିଜ ଲବଣ ଓ ୦.୮ ଭାଗ ତନ୍ତୁଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥ ରହିଥାଏ । ଏଥି ସହିତ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର ଭିଟାମିନ୍ \”ସି\’ ଓ \”ବି\’ ରହିଛି । ଏଥିରେ କାଲସିୟମ, ଫସପରସ୍ ଓ ଲୌହ ଥିବାରୁ ଆମ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପାଇଁ ବେଶ୍ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ । କଞ୍ଚା ଅମୃତଭଣ୍ଡାରେ ଥିବା ପାପେଇନ ପେଟ ରୋଗ ଭଲ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏହି ଫଳ ଖାଇଲେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଜଳବାୟୁରେ ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଚାଷ କରାଯାଇପାରିବ । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ୨୦୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥାନର ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଚାଷ ହୋଇପାରିବ । ନିଗିଡ଼ା ଦୋହରସା ମାଟିରେ ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଭଲ ହୋଇଥାଏ । ମାଟିର ଅମ୍ଳ ପରିମାପକ ମୂଲ୍ୟ ୫.୫ରୁ ୭.୫ ମଧ୍ୟରେ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଗଛର ଚେର ବିଶେଷ ଗଭୀରକୁ ଯା ନାହିଁ । ତେବେ ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳର ଲାଲ ମାଟିରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଭଲ ହୋଇଥାଏ ।
ଧାଡ଼ିକୁ ଧାଡ଼ି ଓ ଗଛକୁ ଗଛ ୨.୫ ମିଟର ଦୂରତାରେ ଗଛ ଲଗାଯାଇଥାଏ । ଏହି ହିସାବରେ ଏକର ପ୍ରତି ୬୪୦ଟି ଗଛ ରହିଥାଏ । କେତେକ କିସମ ଧାଡ଼ିକୁ ଧାଡ଼ି ଓ ଗଛକୁ ଗଛ ୧.୬ ମିଟର ଦୂରତାରେ ଲଗାଯାଏ । ଏହି ହିସାବରେ ଏକ ଏକର ଜମିରେ ୧୫୬୩ ଗଛ ରହିପାରିବ । ଗାତ ଖୋଳି ଗଛ ଲଗାଇବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଗାତର ଲମ୍ବ, ଓସର ଓ ଗଭୀରତା ୫୦ ସେଣ୍ଟିମିଟର ହୋଇଥିବା ଦରକାର । ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ଜୁଲାଇ-ଅଗଷ୍ଯ ମାସରେ ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଲଗାଯାଇଥାଏ । ମଞ୍ଜିରୁ ଚାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଗଛ ଲଗାଯାଏ ।
ଅମୃତଭଣ୍ଡାର ଅନେକ ଉନ୍ନତ କିସମ ରହିଛି । ସେସବୁ ହେଲା – ସିଓ-୧, ସିଓ-୨, ସିଓ-୩, ପୁଷା ଡେଲିସିଅସ୍, କୁର୍ଗ ହନିଡିଉ, ସନ୍ରାଇଜ, ସୋଲୋ, ପୁଷା ମାଜେଷ୍ଟି, ରାଞ୍ôଚ, ନନ୍ହା, ପୁଷା ଡ୍ୱାର୍ଫ, ୱାଶିଂଟନ୍, ପୁଷା ଜାଏଣ୍ଟ୍ ଇତ୍ୟାଦି ।
ଚାରା ପୋତିବା ପୂର୍ବରୁ ଗାତରେ ୨ ଝୁଡ଼ି ସଢ଼ା ଖତ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଦରକାର । ଏଥିସହିତ ଗଛ ପିଛା ୫୦ ଗ୍ରାମ ଯବକ୍ଷାର, ୪୦ ଗ୍ରାମ ଫିଫରସ ଓ ୯୦ ଗ୍ରାମ ପଟାସ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହି ସାର ପାଇବା ପାଇଁ ୧୧୦ ଗ୍ରାମ ୟୁରିଆ, ୨୫୦ ଗ୍ରାମ ସିଙ୍ଗଲ ସୁପର ଫସ୍ଫେଟ୍ ଓ ୧୫୦ ଗ୍ରାମ ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ ଦରକାର ହେବ । ଏହା ବଦଳରେ ୯୦ ଗ୍ରାମ ଡିଏପି, ୭୫ ଗ୍ରାମ ୟୁରିଆ ଓ ୧୫୦ ଗ୍ରାମ ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ ଆବଶ୍ୟକ ହେବ । ଏହା ବଦଳରେ ଗଛ ପ୍ରତି ୧୫୦ ଗ୍ରାମ ଏନ୍ପିକେ (୧୦-୨୬-୨୬), ୭୫ ଗ୍ରାମ ୟୁରିଆ ଓ ୮୦ ଗ୍ରାମ ମ୍ୟୁରେଟ୍ ଅଫ୍ ପଟାସ ଦରକାର ହେବ ।
ଏହି ପରିମାଣରେ ସାରକୁ ପୁଣିଥରେ ଅକ୍ଟୋବର ମାସରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଦ୍ୱିତୀୟ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ଏହି ପରିମାଣର ସାର ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏକ କ୍ୱିଣ୍ଟାଲ ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଫଳିବା ପାଇଁ ଗଛ ମାଟିରୁ ୨୮୦ ଗ୍ରାମ ଯବକ୍ଷାର, ୮୦ ଗ୍ରାମ ଫସଫରସ୍ ଓ ୨୩୦ ଗ୍ରାମ ପଟାଟ ନେଇଥାଏ ।
ଘାସ ନ ହେବାପାଇଁ ବଗିଚାକୁ ଖୁସାଇ ଦେବାକୁ ହେବ । ଚାରା ରୋଇବାର ୨ ମାସ ପରେ ଏକର ପ୍ରତି ୮୦୦ ଗ୍ରାମ ବାସାଲିନ୍ ବା ଲାସୋ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଘାସ ଦମନ କରି ହେବ । ସୁବିଧା ଥିଲେ ଖରାଦିନେ ପାଣି ମଡ଼ାଇଦେବା ଆବଶ୍ୟକ । ବର୍ଷା ଋତୁରେ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ଉଚିତ । ବେଳେବେଳେ ଅଣୁସାର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଅମଳ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ଗଛରେ ଜିଙ୍କ ସଲଫେଟ୍ ଏବଂ ବୋରନ ସ୍ପ୍ରେ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ଅମୃତଭଣ୍ଡାର ବିଭିନ୍ନ କିସମ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । କେତେକ ଗଛରେ ମାଈ ଫୁଲ ଆସେ, କେତେକ ଗଛରେ ଅଣ୍ଡିରା ଫୁଲ ଆସେ ଓ ଆଉ କେତେକ ଗଛରେ ଉଭୟ ଅଣ୍ଡିରା ଓ ମାଇଫୁଲ ଆସିଥାଏ । ତେଣୁ ଲଗାଇଲା ବେଳେ ଗୋଟିଏ ବୁଦାରେ ୨-୩ଟି ଗଛ ଲଗାଇବାକୁ ହୁଏ । ଫୁଲ ଆସିବା ପରେ ୧୦ଟି ଗଛରେ ଗୋଟିଏ ଅଣ୍ଡିରା ଗଛ ଓ ନଅଟି ମାଈ ଗଛ ରଖି ଅନ୍ୟ ଗଛକୁ କାଟି ଦେବାକୁ ହୁଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଭଲ ଅମଳ ମିଳିଥାଏ । । ସୋଲୋ, ପୁଷା ମାଜେଷ୍ଟି ଓ ସିଓ-୩ ଆଦି କିସମରେ ଉଭୟ ମାଈ ଓ ଅଣ୍ହିରା ଫୁଲ ଆସିଥାଏ । ତେଣୁ ଏସବୁ କିସମ ଲଗାଇବା ବେଳେ ଗୋଟିଏ ଗାତରେ ଗୋଟିଏ କରି ଗଛ ଲଗାଇବା ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ ପ୍ରତି ଗଛରେ ଫଳ ଆସିଥାଏ ।
ଅମୃତଭଣ୍ଡା ଗଛରେ କାଣ୍ଡ ପଚା ରୋଗ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ରୋଗ ହେଲେ କାଣ୍ଡ ଉପରେ ଦାଗ ଦେଖାଯାଇ କ୍ରମେ ପଚିବା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଅଧିକ ଆକ୍ରାନ୍ତ ଗଛ ପଚି ନଷ୍ଟ ହୋହଇଯାଏ । ଏହାକୁ ଦମନ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତି ଲିଟର ପାଣି ସହିତ ୧ ଗ୍ରାମ ବାଭିଷ୍ଟିନ ବା ୩ ଗ୍ରାମ ଇଣ୍ଡୋଫିଲ ଏମ୍-୪୫ ମିଶାଇ ସ୍ପ୍ରେ କରିବାକୁ ହେବ । ସାହେବୀ ରୋଗ ହେଲେଶ ପତ୍ରରେ ଧଳା ଦାଗମାନ ଦେଖାଯାଏ । ରୋଗ ଅଧିକ ବ୍ୟାପିଲେ ଗଛର ବୃଦ୍ଧି ବ୍ୟାହତ ହୁଏ । ଏହା ଭୂତାଣୁଜନିତ ରୋଗ । ଏହି ରୋଗର ବାହକକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତି ଲିଟର ପାରିରେ ୨ ମିଲିଲିଟର ମେଟାସିଷ୍ଟକ୍ସ ବା ରୋଗର ମିଶାଇ ସ୍ପ୍ରେ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ଭଲ ଭାବେ ଚାଷ କଲେ ଏକ ଏକର ଜମିରୁ ପ୍ରାୟ ୨୦୦-୩୦୦ କ୍ୱିଣ୍ଟାଲ ଅମୃତ ଭଣ୍ଡା ଅମଳ ହୋଇଥାଏ ।